در مورد هواپیماربایی ها
زمانی بین سال های دهه 60، 70، 80 و 90 میلادی هواپیماربایی یک پدیده رایج بود. اوج این هواپیماربایی ها نیز حمله تروریستی 11 سپتامبر بود؛ زمانی که القاعده پرواز شماره 11 خطوط هوایی آمریکا و نیز پرواز شماره 175 یونایتد ایرلاینز را به برج های دوقلوی ساختمان تجارت جهانی در ایالات متحده آمریکا کوبید و یک فاجعه کم سابقه را رقم زد. اگرچه در سال های اخیر با اخذ تدابیر شدید امنیتی در فرودگاه های مهم در سراسر جهان، هواپیماربایی تقریبا به پایان خود نزدیک شده است، اما برخی حوادث در سال های گذشته، خلاف این موضوع را ثابت کرده است.
تا زمان نوشتن این مقاله در سال 2013، دنیا در حال تجربه یکی از عجیب ترین اتفاقات دنیای هوانوردی بوده است؛ مفقود شدن هواپیمای مالزی. هواپیمای MH370 خطوط هوایی مالزی که در حال پرواز از کوالالامپور به پکن بود، با 237 سرنشین از تاریخ هشتم مارس 2014 تا به امروز مفقود بوده است. تا به امروز بزرگ ترین عملیات جستجوی تاریخ در یافتن کوچک ترین نشانی از این هواپیما ناکام مانده است. جالب است که هیچ دلیلی نیز برای چنین رخداد خارق العاده ای بیان نشده است. هر چند که این اتفاق تنها رخداد مرگبار دنیای هوانوردی نبوده است. اشاره به ترسناک ترین هواپیماربایی های تاریخ حکایت از آن دارد که آسمان آنقدرها هم که فکر می کنیم، برای ما امن نیست.
10. پرواز شماره 426 خطوط هوایی اِل آل El Al، 23 جولای 1968
نگاهی به تاریخچه خطوط هوایی ال آل اسرائیل نشان می دهد که این شرکت هوایی همیشه هدف خوبی برای هواپیماربایان بوده است. اما از آنجایی که همواره تدابیر شدید امنیتی اتخاذ شده است، اکنون یکی از ایمن ترین شرکت های هوایی دنیا به شمار می رود. با این حال بزرگ ترین رسوایی برای این ایرلاین زمانی بود که پرواز شماره 426 این شرکت توسط سه تن از اعضای جبهه مردمی برای آزادی فلسطین ربوده شد.
در 23 ژوئن 1968 به محض برخاستن هواپیما از لندن به مقصد رم، به سمت الجزایر هدایت شد. کشوری که یک سال پیش، وارد جنگ علیه اسرائیل شده بود. تمام مسافران غیر اسرائیلی این پرواز در مدت کوتاهی آزاد شدند. در پایان هفته نیز 10 زن و کودک از 12 مسافر اسرائیلی به اضافه ده خدمه پرواز آزاد شدند. از آنجایی که ربایندگان درخواست آزادی 16 نفر از زندانیان خود را داشتند، تمام گروگان ها بعد از یک مذاکره 40 روزه آزاد شدند.
9. پرواز شماره 181 خطوط هوایی لوفتهانزا، 13 اکتبر 1977
طی این آدم ربایی که در 13 اکتبر 1977 اتفاق افتاد، پرواز شماره 181 خطوط هوایی لوفتهانزا با 86 مسافر و خدمه در میانه آسمان ربوده شده و از مالورکا به فرانکفورت برده شد. این نظامیان فلسطینی که خود را فرمانده مارتیر حلیم می نامیدند، اعضای جبهه مردمی برای آزادی فلسطین بودند. اگرچه آنها خواستار انتقال این پرواز به لارناکا بودند، هواپیما به خاطر نبود سوخت کافی در رم فرود آمد. در نهایت نیز این پرواز در موگادیشو به زمین نشست و یک عملیات ضد تروریستی که توسط یک تیم عملیاتی آلمان شرقی هدایت می شد، به غائله خاتمه داد. تیم مورد نظر به هواپیما حمله کرده و با کشتن دو تن از هواپیماربایان، زخمی کردن دو نفر دیگر و آزادی تمام 86 گروگان، پایان داستان را رقم زد.
8. پرواز شماره 139 خطوط هوایی ایرفرانس، 27 ژوئن 1976
باز هم پای اعضای جبهه مردمی برای آزادی فلسطین در یک هواپیماربایی دیگر به میان می آید. این بار دو نفر از اعضای این جبهه به همراه جنبش سلول های انقلابی برای آلمان، پرواز شماره 139 ایرفرانس را از آسمان آتن ربودند. پرواز به سمت پاریس تغییر مسیر داده شد، اما در نهایت به بنغازی لیبی برده شد. از آنجایی که یکی از گروگان ها شروع به تظاهر به این موضوع کرد که در حال سقط جنین است، هواپیماربایان وی را آزاد کرده و 247 مسافر باقیمانده و 12 خدمه خطوط هوایی اِنتِبه را در اوگاندا نگه داشتند. هواپیماربایان با تهدید به کشتن مسافران هواپیما، خواستار آزادی 40 زندانی فلسطینی در اسرائیل و 13 کشور دیگر شدند. در نهایت یک گروه از فرماندهان اسرائیلی، فرماندهی عملیات را به دست گرفته و یه هواپیما حمله کردند. عملیات فوق که عملیات انتبه نام گذاری شد، با مرگ سه مسافر، یک فرمانده اسرائیلی و 45 سرباز اوگاندایی خاتمه پیدا کرد. یکی از مسافران هم که در جریان عملیات زخمی شده بود، بعدها در بیمارستان از دنیا رفت. در پایان 105 مسافر نجات پیدا کردند.
7. پرواز شماره 653 خطوط هوایی مالزی، 4 دسامبر 1977
پرواز شماره 653 خطوط هوایی مالزی مدت کوتاهی بعد از برخاستن از پنانگ به مقصد کوالالامپور ربوده شد. گزارش ها حاکی از یک هواپیماربایی ناشناس بود. قبل از اینکه تمام ارتباطات قطع شود، خلبان اعلام کرده بود که در حال تغییر مسیر به سنگاپور است. در نهایت شگفتی هواپیما در کامپونگ لادانگ سنگاپور سقوط کرده و 7 خدمه و 93 مسافر آن کشته شدند. در میان کشته شدگان اعضای سرشناس دولت مالزی نیز به چشم می خوردند. این هواپیماربایی مرموز باقی ماند، هر چند که برخی ادعا کردند که یکی از اعضای ارتش سرخ ژاپن مسئول آن بوده است.
6. پرواز شماره 182 خطوط هوایی هند، 23 ژوئن 1985
در تاریخ 23 ژوئن 1985، پرواز شماره 182 خطوط هوایی هند که در حال پرواز بر فراز اقیانوس اطلس بود، در نتیجه انفجار یک بمب در هواپیما دچار آتش سوزی شد. بر اساس گزارش شرکت هوایی هند، این هواپیما از مدت ها قبل از سوی گروه های سیاسی تهدید به ربودن شده بود. متأسفانه این حادثه منجر به مرگ 329 مسافر در آسمان شد. برای مدت بیست سال نیز هیچ فرد یا گروهی مسئولیت این اقدام را به عهده نگرفت تا اینکه در سال 2005، یک گروه سیک ساکن در کانادا، آشکارا مسئولیت این اقدام را به گردن گرفت.
5. پرواز شماره 73 خطوط هوایی پان آم، 5 سپتامبر 1986
پرواز شماره 73 خطوط هوایی پان آم در حال ترک کراچی به مقصد فرانکفورت بود که چهار نفر از اعضای سازمان ابونیدال آن را ربودند. گفته می شود که هواپیماربایان لباس نیروهای امنیتی فرودگاه را به تن داشتند. خدمه هواپیما با به زمین نشاندن و ایجاد یک دریچه در کاکپیت، بلافاصله اقدام به فرار کردند. هر چند که متأسفانه هواپیماربایان یکی از گروگان ها را به خاطر برآورده نشدن درخواست های خود اعدام کردند. به محض اینکه هواپیما در تاریکی زمین گیر شد، نیروهای پاکستانی به آن حمله کردند که 20 مسافر نیز در جریان آن کشته شدند. اگرچه بسیاری از مسافران در نتیجه تلاش قهرمانانه یکی از خدمه موفق به فرار شدند.
پرواز شماره 163 خطوط هوایی عراق،25 دسامبر 1986
در 25 دسامبر 1986، پرواز شماره 163 خطوط هوایی عراق که از امان به سمت بغداد در حرکت بود، توسط چهار نفر از اعضای حزب الله ربوده شد. این هواپیما حامل 91 مسافر و 15 خدمه بود که بلافاصله پس از ربودن نیروهای امنیتی برای خنثی کردن آن وارد عمل شدند. از آنجایی که نیروهای امنیتی به جاساز کردن نارنجک در کاکپیت و کابین مسافران اقدام کرده بودند، هواپیما در نزدیکی عربستان سعودی دچار انفجار شد. از 106 مسافر این هواپیما، 60 مسافر و 3 خدمه جان خود را از دست دادند.
3. پرواز شماره 648 خطوط هوایی مصر، 23 نوامبر 1985
هواپیما ربایی پرواز شماره 648 خطوط هوایی مصر به عنوان یکی از مرگبارترین و وحشتناک ترین هواپیماربایی های تاریخ شناخته می شود. سه نفر از اعضای سازمان ابونیدال هواپیما را که در حال پرواز از آتن به قاهره بود، ربودند. همین که یکی از اعضای سرویس امنیتی مصر به سوی یکی از هواپیماربایان شلیک کرد و خود نیز کشته شد، تیراندازی از سوی دو طرف آغاز شد. در نتیجه این تبادل آتش هواپیما پنچر شده و به خاطر نداشتن سوخت کافی مجبور به فرود در مالت می شود.
این اقدام اما با استقبال مقامات مالت مواجه نمی شود. هواپیماربایان 11 مسافر و دو خدمه زخمی پرواز را آزاد کردند، اما با سختگیری های مقامات مالت، دو نفر از مسافران آمریکایی توسط هواپیماربایان اعدام می شوند. این اتفاق وقتی تلخ تر شد که نیروهای مصری به سمت هواپیما حمله ور شده و در نتیجه درگیری ها، 56 مسافر از 88 مسافر هواپیما کشته شدند.
2. پرواز شماره 961 خطوط هوایی اتیوپی، 23 نوامبر 1996
پرواز شماره 961 خطوط هوایی اتیوپی هم در شمار یکی از مرگبارترین هواپیماربایی های تاریخ قرار می گیرد. این اقدام در حقیقت توسط سه تن از اتیوپیایی هایی انجام شد که در جستجوی پناهندگی سیاسی در استرالیا بودند. در میانه راه وقتی خلبان پی به کمبود سوخت هواپیما می برد، به امید پیدا کردن یک باند فرود مناسب به سمت جزایر کومور پرواز می کند. هر چند که همه چیز به خوبی پیش نمی رود و هر دو موتور هواپیما از کار می افتند. در نتیجه هواپیما در آب های کم عمق سقوط کرده و 122 مسافر از 172 مسافر و خدمه آن جان خود را از دست می دهند.
1.پرواز شماره 11 و 77 خطوط هوایی آمریکن ایرلاینز، پرواز شماره 175 و 93 خطوط هوایی یونایتد ایرلاینز، 11 سپتامبر 2001
حمله به برج های دوقلوی سازمان تجارت جهانی در 11 سپتامبر 2001 یکی از وحشتناک ترین هواپیماربایی ها و حمله های تروریستی ای بوده که تاریخ هرگز فراموش نخواهد کرد. این حادثه که منجر به مرگ 3 هزار نفر و زخمی شدن صدها نفر شد، به رهبری اسامه بن لادن رهبر القاعده انجام گرفت. هواپیماربایان پروازهای شرکت های آمریکن ایرلاینز و یونایتد ایرلاینز را ربوده و آنها را به برج های دوقلوی سازمان تجارت جهانی کوبیدند.
بی شک تاریخ هوانوردی شاهد هواپیماربایی های هولناکی بوده است. برخی از این حوادث افراد را برای همیشه مرعوب و آنها را نسبت به پرواز نامطمئن کرده اند. اگرچه تعداد این اتفاقات تلخ در سال های اخیر کاهش پیدا کرده، هیچ کس از ترس چنین رخدادی مصون نیست. به همین دلیل اقدامات امنیتی چند برابر شده تا بر این نگرانی مسافران فائق آید.
قوانین و مجازاتهای هواپیما ربایی در ایران و جهان
بشر همیشه در پی هیجان و کمال، پس از سال ها عشق به آسمان و پرواز موفق به اختراع هواپیما شد. اختراعی که با گذر زمان دست خوش تغییرات بسیاری شد و روز به روز مدرن تر و کارآمدتر گردید. به دنبال تحقق این آرزوی چند صد ساله و با رشد و گسترش صنعت هوایی، طبیعت انسان، عده ای را به سوی اهداف و مقاصدی شوم کشاند که منجر به پیدایش جرایم هوایی از جمله هواپیما ربایی شد.
تفاوتی ندارد هواپیما ربایی، با اهداف و انگیزه هایی چون مقاصد سیاسی و حکومتی نظیر حوادث ١١سپتامبر، تبلیغاتی، مالی، روانی، جنایی، قومی، مذهبی و... رخ دهد یا هر انگیزه دیگری، مهم این است که این جرم در هر حال نظم داخلی و بین المللی را برهم می زند و موجب تشویش اذهان عمومی خواهد شد. برای آشنایی با برخی از قوانین و مجازاتهای هواپیماربایی در ایران و جهان با قاصدک24 همراه باشید.
علل هر یک از قوانین امنیتی در فرودگاه
هر بار که پس از رزرو بلیط هواپیما به فرودگاه می رویم، می دانیم که هم خودمان و هم چمدان هایمان باید از سد چک های امنیتی فرودگاه بگذرند. بدون شک محدودیت های امنیتی که برای ما و وسایلمان در نظر گرفته شده اند، بی دلیل نبوده اند. هر چند که بسیاری از آنها در نظر ما منطقی به نظر می رسند، اما دلیل برخی دیگر از این محدودیت ها نمی توانند ما را قانع کنند.
بازرسی مسافران و چمدان ها
دهه 60 میلادی را اوج هواپیماربایی ها در جهان می دانند. در این سال ها بسیاری به هوای فرار از کشوری یا گرفتن باج های سنگین به ربودن هواپیماها اقدام می کردند. در اثر همین حوادث بود که اندکی بعد اوضاع به کل از کنترل خارج شد. برای نمونه در نوامبر 1972 پرواز شماره 49 خطوط هوایی ساوترن تنها لحظاتی پس از برخاستن توسط سه مرد مسلح ربوده شد. این مردان تهدید کرده بودند در صورت نپرداختن 10 میلیون دلار، هواپیما را به یک نیروگاه هسته ای خواهند کوبید.
خوشبختانه این حادثه هیچ قربانی نداشت و مقامات کوبایی توانستند ربایندگان را محاصره و دستگیر کنند. اما برای پرهیز از چنین حوادثی بود که اداره هوانوردی فدرال تصمیم به تصویب قانون گرفت و از پنجم ژانویه 1973 به بعد تمام مسافران آمریکایی و چمدان های آنها باید اسکرین فیزیکی می شدند. حتی صحبت هایی هم در مورد بهبود ایمنی فرودگاه ها در ایالت های مختلف این کشور مطرح شد. به همین دلیل بعدها چمدان های مسافران هم ملزم به عبور از اشعه ایکس شد.
اسکن چمدان ها با دستگاه اشعه ایکس
پرواز شماره 103 خطوط هوایی پان آم یا همان حادثه بمب گذاری لاکربی در سال 1988 و در یک پرواز عادی از فرانکفورت به دیترویت از طریق لندن و نیویورک اتفاق افتاد. در میانه آسمان یک انفجار درونی در هواپیما رخ داد. بمب جاسازی شده در یک دستگاه کاست رادیویی هیچ مسافری را زنده نگذاشته بود. در واکنش به چنین حوادثی بود که تمام آنچه که به عنوان بار به همراه مسافر وارد هواپیما می شود، در بسیاری از پروازها باید از دستگاه اشعه ایکس عبور کند. ضمن اینکه چمدان ها باید با مسافران هم تطبیق داده شوند. در صورتی که در گذشته تنها چمدان های دستی مسافران باید از این دستگاه ها عبور می کردند.
ممنوعیت ورود اشیای تیز به داخل هواپیما
همه از وحشتناک ترین حادثه صنعت هوانوردی یعنی 11 سپتامبر آگاهی دارند. تروریست های این حادثه برای انجام عمل تروریستی خود به اسلحه نیازی نداشتند؛ آنها این کار را از طریق یک وسیله کوچک انجام دادند: کاتِر! اما نکته جالب این است که چهار نفر از تروریست ها حتی از سد دستگاه های تشخیص عبور کرده و حتی با ابزارهای دستی هم چک شده بودند. دلیل هم این بود که تا آن زمان همراه بردن این نوع ابزارها با خود به داخل هواپیما مجاز بود.
بعد از این حملات، تمهیدات امنیتی فرودگاه با بهبود اسکرین و چک های تشخیص هویت بهتر شده و آوردن اشیای تیز به هواپیما ممنوع شد و جزو لیست وسایل ممنوعه در هواپیما جای گرفت. این حادثه همچنین روی امنیت هواپیماها هم تأثیر گذاشت. به طوری که در حال حاضر درهای کابین خلبان در هواپیماها، ضد گلوله بوده و مسافران هم مجاز به عبور از آن نیستند.
درآوردن کفش های حین بازرسی در فرودگاه
تنها چند ماه پس از حملات 11 سپتامبر، القاعده دست به یک حمله دیگر زد که البته با شکست مواجه شد. یک نظامی آمریکایی تلاش کرده بود با عبور از تمام چک های امنیتی، بمبی را که در کفش خود جاسازی کرده بود وارد هواپیما کند. با این حال از آنجایی که چاشنی انفجاری بمب دچار اختلال شده و مهماندار هواپیما هم متوجه حرکت مشکوک وی شده بود، عملیات با شکست مواجه شده بود.
برخی فرودگاه ها در کشورهای مختلف جهان برای اطمینان از تکرار نشدن چنین حوادثی، قبل از عبور از اسکنرها از مسافران می خواهند تا کفش های خود را درآورند. هر چند که برخی از مسافران گلایه می کنند که این کار ممکن است موجب ایجاد جراحت در پاهای آنها شود.
علت محدودیت حجم مایعات در هواپیما
با افزایش نگرانی ها و البته تمهیدات امنیتی، تروریست ها هم خلاق تر شدند. در سال 2006 با وجود اسکن های امنیتی کامل، پلیس بریتانیا طرح یک حمله با مواد شیمیایی را در پروازها از بریتانیا به آمریکا و کانادا خنثی کرد. اولین واکنش های امنیتی به این حادثه از سوی طرف های بریتانیایی و آمریکایی بود. برای مثال ممنوعیت های برای ورود مایعات به هواپیما به جز شیر نوزاد در نظر گرفته شدند. با این حال چنین محدودیتی منجر به خشم عمومی شد و خیلی زود لغو شد. در عوض محدودیت های جدیدی در برخی از کشورها، مانند ممنوعیت آوردن مایعات در شیشه های بزرگ تر در کیف های دستی در اروپا یا قانون 1-1-3 در آمریکا وضع شد.
اسکن کامل بدن
هر چند که اسکنرهای بدن از سال 2007 جایگزین دستگاه های فلزی شده بودند، با این حال در سال 2009 یک حمله ناموفق دیگر رخ داد. یکی از مسافران مواد منفجره پلاستیکی را در لباس زیر خود جاسازی کرده بود که البته در حال تلاش برای منفجر کردن توسط یک مسافر دیگر متوقف شده بود. جدای از بهبود امنیت در روزهای کریسمس، اسکنرهای فوق حساسی هم تعبیه شده اند که حتی می توانند با استفاده از اشعه الکترومغناطیس، اشیای مخفی شده در زیر لباس های مسافران را هم شناسایی کنند.
با این وجود بسیاری در مورد آثار زیانبار این دستگاه ها بر سلامتی مسافران سخن گفته اند. برای نمونه گفته می شود که اشعه ایکسی که برای اسکن پشت سر به کار می رود، تأثیرات سرطان زا دارد. ضمن اینکه برخی نگرانی هایی در خصوص حریم شخصی دارند؛ چرا که این دستگاه ها سطح پوست زیر لباس را هم نشان می دهند! سلامتی، امنیت و حریم شخصی؛ مسئله هر چه باشد، مسافران دوست دارند هر سه آنها تضمین شده باشد.
نخستین جرایم علیه امنیت پرواز در دنیا
نخستین هواپیما در جهان، توسط چند انقلابی پرو در سال ١٩٣٠، هم زمان با آغاز جنگ سرد بین شرق و غرب ربوده شد. پس از آن تا 17 سال، هیچ هواپیماربایی در دنیا رخ نداد تا اینکه سرانجام در سال 1947، سه نفر رمانیایی هواپیمای خطوط هوایی کشور خود را ربودند و به ترکیه فرار کردند. این حادثه سرآغاز 14 هواپیماربایی موفقی بود که طی سه سال به وقوع پیوست که در تمامی آنها افرادی از اروپای شرقی که در تلاش برای گریختن از سرزمین خود بودند، دخالت داشتند.
و اما خبرسازترین و بزرگترین هواپیما ربایی جهان، در یازدهم سپتامبر سال 2001 و با مقاصد سیاسی رخ داد که در آن هدف تخریب برج های دوقلوی مركز تجارت جهانی در نیویورک و ساختمان پنتاگون بود.
نخستین هواپیما ربایی در ایران
نخستین هواپیماربایی در ایران، توسط سه نفر ایرانی در خرداد ماه سال 1349 به وقوع پیوست. در این حادثه یک جت مسافربری هما با تهدید اسلحه و به منظور دریافت پناهندگی سیاسی از دولت عراق ربوده شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، جرایم دیگری در سال های ٥٨، ٦٢، ٦٣، ٦٤، ٦٥ و ٦٨ رخ داد که آخرین آنها مربوط به ربودن هواپیمایی در مسیر تهران- کیش توسط خدمه پروازی آن در سال 1374 بود که در فلسطین اشغالی بر زمین نشست.
جالب است بدانید در سالهای ١٣٦٠، ٦٢، ٦٣ و ٦٧ موارد متعددی از هواپیماربایی از كشورهای مختلف صورت پذیرفت که در ایران بر زمین نشست.
نخستین هواپیما ربای زن
و اما نخستین زنی که شجاعت ربودن یک هواپیما را یافت، یک زن 25 ساله چریک فلسطینی، به نام لیلا خالد بود که یک هواپیمای آمریکایی را ربود.
به چه جرایمی، جرایم علیه امنیت پرواز می گویند؟
در كنوانسیون لاهه ماده یک آمده است: " هركس در داخل هواپیمای درحال پرواز از طریق غیرقانونی یا توسل به زور یا تهدید به زور یا هر نوع ارعاب دیگر هواپیما را تصرف یا كنترل آن را در دست گیرد و شروع به ارتكاب اعمال مزبور كند یا در ارتكاب این اعمال یا در شروع به آن معاونت كند، مرتكب جرم می شود (جرم تصرف غیرقانونی هواپیما)".
آیا اهداف ارتكاب جرم هواپیما ربایی، در مجازات مجرمان موثر است؟
هواپیما ربایی، برعكس سرقت وسایل نقلیه زمینی برای ربودن بار و محموله وسیله نقلیه صورت نمی گیرد، بلکه اهداف گسترده تری نظیر آزادی هم رزمان از زندان، فرار و پناهندگی سیاسی و ... را شامل می شود تا جاییکه طبق آمار اعلام شده در سال ١٩٤٧، ٦٠ درصد از هواپیما ربایی های رخ داده در جهان به منظور فرار و پناهندگی صورت گرفته اند.
در بند «ب» قسمت نخست از ماده یک كنوانسیون توكیو آمده است: " انجام هر عمل حتی اگر متضمن هیچ جرمی نباشد، ولی سلامت و امنیت هواپیما، سرنشینان و محمولات آن را به مخاطره اندازد موجب اجرای مقررات این كنوانسیون خواهد شد."
از این رو با توجه به بند «ب» ماده یک كنوانسیون توكیو، می توان در تعریف جرایم علیه امنیت پرواز چنین گفت:
مقصود از جرایم علیه امنیت پرواز، آن دسته از جرایمی است كه باعث اختلال پرواز هواپیماهای كشور و در نهایت سلب اعتماد مردم و مسافران نسبت به مسافرت با این وسیله نقلیه شود. تأمین امنیت و بی خطری هواپیمایی كشوری بین المللی و داخلی اهمیت فوق العادهای دارد كه نیازمند اقدامات متعدد و هماهنگی های لازم است، از این رو به كارگیری دستگاه های الكترونیكی و بازرسی های بدنی در این زمینه می تواند بسیار موثر باشد.
با همه اینها تأمین امنیت پرواز، تنها به بازرسی مسافران خلاصه نمی شود بلکه می بایست فرودگاه ها و تأسیسات هواپیمایی، از آشیانه های پرواز و باند فرودگاه ها به طور ویژه حفاظت کنند.
همچنین وضع و اجرای مجازات های متناسب با جرایم علیه امنیت پرواز، می تواند ضامن حفظ امنیت پرواز در بسیاری از کشورها باشد.
شروع به جرم
«عبور از قصد مجرمانه، عملیات مقدماتی و ورود به مرحله اجرایی جرم، به نحوی كه اعمال انجام شده متصل به جرم باشد را شروع به جرم گویند، مشروط بر آن كه بزه به طور كامل واقع نشود و زیر عنوان جرم تام قرار نگیرد».
در ماده ٤١ قانون مجازات اسلامی، مصوب ١٣٧٠ آمده است: " هركس قصد ارتكاب جرمی و شروع به اجرای آن كند لیكن جرم منظور واقع نشود، چنانچه اقدامات انجام گرفته جرم باشد، محكوم به مجازات همان جرم می شود."
* تبصره یک: " اگر قصد ارتكاب جرم و عملیات و اقدامات، فقط مقدمه جرم بوده و ارتباط مستقیم با وقوع جرم نداشته باشد شروع به جرم تلقی نمی شود و از این حیث قابل مجازات نیست".
ابعاد بین المللی هواپیما ربایی
با وجود آنکه كنوانسیون های توكیو، لاهه و مونترال به توصیف اعمال مجرمانه پرداخته اند، هیچ یک از آنها در مقام تعیین مجازات نیستند و تعیین مجازات به حقوق داخلی واگذار می گردد که شامل حداكثر مجازات، همچون اعدام و حبس ابد می باشد.
به طور مثال مجرمان هواپیما ربایی که در سال ١٩٧٢ به وقوع پیوست به حبس ابد محكوم شدند، اگر چه یکی از سه قاضی پرونده حكم به اعدام مجرمان داده بود.
لازم به ذکر است كنوانسیون لاهه اخص از كنوانسیون توكیو و مكمل آن است چرا که كنوانسیون لاهه، صرفا جرم تصرف غیرقانونی هواپیما را شامل می شود، در حالیکه كنوانسیون توكیو راجع به كلیه جرایم ارتكابی داخل هواپیماست و به این ترتیب جرم هواپیماربایی را نیز شامل می شود.
البته مقصود و خطاب هر دو كنوانسیون در مورد هواپیما ربایی، فقط به سرنشینان هواپیما مربوط می شود و كسانی كه در داخل هواپیما قرار ندارند، از این حكم خارج هستند. از این رو تنها برای معاون و شریک به جرمی كه در داخل هواپیما حضور دارد به كار می روند و اشخاصی كه در روی زمین و خارج از هواپیما در مشارکت با مجرم هستند را شامل نمی شوند. ( آغاز با: هرگاه شخصی در داخل هواپیما... – مستنبط از صدر ماده یک لاهه و ماده ١١ توكیو)
در ماده ٩ كنوانسیون لاهه آمده است: " هرگاه یكی از بندهای مذكور در قسمت الف ماده ١١ وقوع یابد یا در شرف وقوع باشد دول متعاهد تدابیر مقتضی، جهت اعاده كنترل هواپیما به فرمانده قانونی آن یا حفظ كنترل بر هواپیما اتخاذ خواهند کرد و تسهیلات لازم را برای ادامه مسافرت مسافران و خدمه پرواز فراهم كنند و بلافاصله هواپیما و محمولات آن به اشخاصی كه قانونا حق تصرف آن را دارند، تسلیم كنند".
و در ماده ١٠ نیز از كشورهای متعاهد خواسته شده است: " حداكثر معاضدت قضائی را در مورد رسیدگی های كیفری مربوط به جرم علیه هواپیماربایان معمول دارند".
همچنین در ماده ١١ از هر یک از دولت های متعاهد خواسته شده تا طبق مقررات قانونی خود، كلیه اطلاعاتی را كه درخصوص موارد مشروحه ذیل در اختیار دارند در اسرع وقت به شورای سازمان بین المللی هواپیمایی كشوری اطلاع دهند.
الف- اوضاع و احوال جرم.
ب- اقداماتی كه در اجرای مقررات ماده ٩ معمول شده.
ج- تدابیری كه علیه مرتكب جرم یا مظنون به ارتكاب آن اتخاذ شده و به خصوص نتیجه هر اقدام مربوط به تقاضای استرداد یا سایر اقدامات قضائی دیگر.
جرایم علیه امنیت پرواز بر اساس قوانین داخلی
نخستین قانونی که در مقررات داخلی به بیان جرایم علیه امنیت پرواز پرداخته، قانون هواپیمای كشوری مصوب ١/٥/٢٨ است. مواد ٢٥ و ٢٦ و ٢٧ و ٢٨ این قانون، هر گونه عملی كه امنیت پرواز را به مخاطره اندازد، ممنوع كرده و مجازات مرتكبان این گونه اعمال را حبس و جزای نقدی تعیین کرده است.
جرایم مندرج در این قانون به دو دسته کلی ذیل تقسیم می شوند:
الف- جرم ایجاد خطر برای هواپیما و سرنشینان
ب- راندن هواپیما به نحو غیر قانونی
در ماده ٢٣ قانون هواپیمای كشوری مصوب اول مرداد ٢٨، آمده است: "هر كس به قصد ایجاد خطر برای هواپیما یا سرنشینان آن، علامت هوایی تقلبی به كار ببرد، به نحوی كه بتوان آن را علامت حقیقی مخصوص هواپیمایی تلقی کرد یا علامت هواپیمایی موجود را غیر قابل استفاده سازد یا مانعی در مقابل هواپیما ایجاد یا اطلاع غلط دهد یا هر گونه عملی به منظور ایجاد خطر برای هواپیما یا سرنشینان آن واقع شود، مرتكب به مجازاتی كه به نفس جرم مزبور مقرر است نیز محكوم خواهد شد و مجازات اشد قابل اجرا است."
لازم به ذکر است مندرجات این ماده، ترکیبی از مقررات داخلی و بین المللی است که شامل جرایم مذكور در كنوانسیون مونترال نیز می شود از این رو می توان استنباط کرد:
1- رفتار مرتكب به صورت فعل مادی مثبت خارجی تظاهر می یابد و عبارت است «از انجام دادن هر عملی»، این عمل ممكن است به صورت به كار بردن علامت هوایی تقلبی یا غیرقابل استفاده ساختن علامت هواپیما یا ایجاد مانعی در مقابل هواپیما یا دادن اطلاع غلط باشد.
با عنایت به نص صریح قانون این اعمال حصری نیستند، زیرا در ادامه آمده است: «... یا هر گونه عملی به منظور...» بنابراین اعمال مذكور از باب تمثیل ذكر شده اند و طرق ارتكاب جرم منحصر به موارد مذكور در ماده نیست، بلكه طرق دیگری نیز كه به قصد ایجاد خطر برای هواپیما و سرنشینان ارتكاب یابد، مشمول ماده خواهد شد.
٢- جرم ایجاد خطر برای هواپیما و سرنشینان جرم مقید به نتیجه نیست، ولی انگیزه شرط تحقق این جرم خواهد بود، تمام اعمال فوق باید با انگیزه ایجاد خطر برای هواپیما یا سرنشینان آن باشد.
ایجاد خطر برای هواپیما
در ماده ٢٣ قانون هواپیمایی كشوری، مجازات ایجاد خطر برای هواپیما و سرنشینان آن، حبس جنحه ای از ٦ماه تا ٣سال مقرر شده است كه میزان آن، برخلاف كنوانسیون های توكیو، لاهه و مونترال است.
جرم انگاری در ایران
پس از وقوع نخستین هواپیما ربایی در ایران، آقایان دكتر پاد، دكتر صفایی و دكتر بوشهری به دعوت آقای دكتر گنجی، رئیس وقت دانشكده حقوق، جلسه ای به منظور بررسی هواپیما ربایی تشكیل دادند و ربوده شدن هواپیمای ٧٢٧ شركت هواپیمای ملی ایران را سرقت محسوب كرده و آن را با ماده ٢٣٢ ق. م. ع سابق قابل انطباق دانستند. چرا که تا آن زمان هنوز قانون اخلال كنندگان در امنیت پرواز به تصویب نرسیده بود.
پس از آن، قانون گذاران در کشور بر آن شدند تا با تصویب مواد قانونی مقدمات مجازات اخلال كنندگان در امنیت پرواز هواپیما، خرابكاری در وسایل و تأسیسات هواپیمایی و تصرف غیرقانونی را فراهم سازند.
مجازات كبوترپرانی
در ماده واحده قانون تشدید مجازات كبوتر پرانی، مصوب ١٥خرداد ٥1 آمده است: " به منظور تأمین حفاظت پرواز، هر كس در شعاع ٤٠ كیلومتری فرودگاه ها و همچنین در مناطقی كه از طرف وزارت جنگ ممنوعه اعلام شود، مبادرت به كبوترپرانی کند به سه سال حبس جنجه ای محكوم خواهد شد."
جالب است بدانید از سال ١٩٩٨ تاكنون، در اثر برخورد هواپیماهای مسافربری و نظامی با پرندگان و سایر حیوانات وحشی، ١٩٥ نفر كشته و ١٦٨ فروند هواپیما از بین رفته اند. همچنین در ایالات متحده آمریکا، ١٧هواپیمای مسافربری در اثر برخورد با گوزن، از سال ١٩٨٣ تاكنون زمینگیر شده اند.
به گفته یکی از خلبانان خطوط هوایی در این رابطه: " طبق قوانین ICAO و FAA تمامی هواپیماهای مسافربری جت و ملخدار، باید هنگام برخاستن از باند تا ارتفاع ٠٠٠/١٠ پایی و از ارتفاع بالا، در هنگام فرود، قبل از رسیدن به ارتفاع ٠٠٠/١٠ تمامی چراغهای فرودشان روشن باشد، به دلیل اینکه اكثر پرندگان دنیا تمایل دارند تا در این ارتفاع زیست كنند، پس به صورت اجباری باید این مورد رعایت شود تا امنیت پرواز حفظ شود. از لحاظ محیطی هر نوع پرنده ای از نور زیاد پرهیز می كند، آن هم به دلیل غریزه پرندگان است.
قانونا نباید در اطراف باند فرودگاه ها، درخت های بلند كاشته شود، چون پرندگان تمایل به لانه سازی روی آن درختان دارند و در نتیجه می خواهند در آنجا تردد كنند و به آشیانه های خود برگردند، پس این مورد هم می تواند خطرساز باشد.
هنگام جمع آوری زباله ها (خرده مانده های غذاهای مسافران)، بهتر است كه آنها را به صورت «Package»، یعنی بسته بندی شده جمع آوری كنند تا از خودروی زباله به بیرون پرتاب نشود، چون باعث تجمع پرندگان یا هر موجود دیگری می شود".
جرایم مندرج در قانون مجازات اسلامی
قانون مجازات اسلامی، مصوب ١٣٧٥ تعزیرات، در زمینه جرایم علیه امنیت پرواز، دو نوع جرم را پیش بینی کرده است.
الف- تخریب هواپیما و تأسیسات هواپیمایی
ب- تهدید یا ادعای بمب گذاری در هواپیما
در ماده ٦٧٥ آمده است: " هركس عملاً عمارت یا بنا یا كشتی یا هواپیما یا كارخانه یا انبار و به طور كلی هر محل مسكونی یا معد برای سكنی یا جنگل یا خرمن و... را آتش بزند به حبس از دو تا پنج سال محكوم می شود".
ماده ٦٧٧ نیز مقرر داشته: "هركس عملاً اشیای منقول یا غیرمنقول متعلق به دیگری را تخریب نماید یا به هر نحو كلاً یا بعضاً تلف نماید و یا از كار اندازد به حبس از ٦ ماه تا سه سال محكوم خواهد شد."
* لازم به ذکر است اگر این نوع تخریب یا سوزاندن با مواد منفجره صورت بگیرد، مجازات تشدید می یابد.
تهدید یا ادعای بمب گذاری در هواپیما
تهدید یا ادعای بمب گذاری، در قانون تعزیرات مصوب سال ٦٢، مورد مشابهی نداشته است لذا با گسترش اعمال تهدیدآمیز نسبت به هواپیما و وسایل نقلیه مشابه، در ماده ٥١١ قانون مجازات اسلامی ١٣٧٥ پیش بینی شد.
در ماده ٥١١ آمده ست: "هركس به قصد برهم زدن امنیت كشور و تشویش اذهان عمومی، تهدید به بمب گذاری هواپیما، كشتی و وسایل نقلیه عمومی نماید یا ادعا نماید كه وسایل مزبور بمب گذاری شده است، علاوه بر جبران خسارات وارده به دولت و اشخاص، به ٦ماه تا دو سال حبس محكوم می گردد".
این در حالی است که تهدید از عناصر معاونت به شمار می رود اما در اینجا، به دلیل اهمیت موضوع، جرمی خاص و مستقل است كه البته مجازات تعیین شده در قیاس با كنوانسیون های توكیو، لاهه و مونترال بسیار كم و برخلاف آنها است.
امنیت هوایی همیشه در معرض تهدید و خطر!
مبارزه با جرایم هوایی، به قوانینی مکمل هم نیازمند است همانند كنوانسیون های لاهه و مونترال که در آن ها كنوانسیون لاهه، جرم تصرف غیرقانونی هواپیما را بیان می كند و كنوانسیون مونترال، جرایم علیه هواپیما و امنیت هواپیمایی كشوری را مورد توجه قرار داده است.
در ایران علاوه بر تصویب این كنوانسیون ها، قوانین دیگری نیز به تصویب رسیده اند از جمله: قانون هواپیمایی كشوری ١٣٢٨، قانون اخلال كنندگان در امنیت هواپیما و خرابكاری و... مصوب ١٣٤٩، قانون تشدید مجازات كبوترپرانی مصوب ٥١ و قانون مجازات اسلامی، مواد ٥١١، ٦٧٥، ٦٧٧ و ٦٧٨ که به نظر می رسد قوانین داخلی نیاز به تجدیدنظر اساسی و تشدید مجازات دارند، چرا که این جرایم می بایست مطلق شناخته شوند نه مقید.
بهره گیری از امكانات فنی و مهندسی یا بازرسی دقیق محوطه فرودگاه و مسافران و محصولات آنان و هواپیما، نیز دیگر راهکاری است که می توان به وسیله آن، ضریب امنیت را افزایش و از ارتكاب جرم جلوگیری كرد.
هم اکنون سیستم های امنیتی پیشرفته ای نظیر انگشت نگاری، اسکن مردمک چشم و استخوان های مچ دست نیز در برخی از کشورها از جمله سنگاپور، امارات و آمریکا در این خصوص به کار گرفته می شوند.
در پایان یادآور می‌شویم که قابلیت رزرو هتل کیش و سایر مناطق ایران به صورت آنلاین هم اکنون در سایت قاصدک 24 مهیاست. همچنین مسافران می‌توانند جهت خرید بلیط اتوبوس، قطار و بلیط ارزان هواپیما به سایت این آژانس مسافرتی مراجعه کنند. ناگفته نماند امکان خرید انواع تورهای مسافرتی اعم از تور هند، تور فیلیپین، تور مالزی، تور سنگاپور و ... در قاصدک24 وجود دارد. شما همچنین می‌توانید از بیمه مسافرتی قاصدک24 استفاده نمایید و سفرهای خارجی یا داخلی خود را بیمه کنید.
