آشنایی با 7 آیین نوروز در تاجیکستان

تاجیکستان سرزمینی زیبا و کوهستانی در آسیای مرکزی است که روزهای سلطنت سلسله‌های بزرگ تاریخ را به خود دیده است. از هخامنشیان و ساسانیان گرفته تا امپراتوری تزار و اتحاد جماهیر شوروی سابق روزگاری در کوه‌های این کشور تاخته‌اند. از تاریخ این سرزمین که بگذریم، شمار رودهای تاجیکستان آنقدر زیاد است که این خاک را به یکی از ذخیره‌های آبی عمده در آسیای مرکزی بدل کرده است. بیش از 900 رود که آمودریا با آن ریگ‌های درشتش یکی از آن صدها رود است.

نوروز در تاجیکستان، از گذشته تا حال

سال 1990 میلادی سال مهمی در تاریخ تاجیکستان و پایتخت آن دوشنبه است. در این سال تاجیکستان پس از 69 سال زیستن زیر پرچم اتحاد جماهیر شوروی استقلال خود را به دست آورد. هر چند که این شادی تاجیک‌ها عمر کوتاهی داشت و دو سال بعد در سال 1992 کشور زیر بار یک جنگ داخلی رفت. جنگی که 5 سال به طول انجامید و سرانجام در سال 1997 صلح میان طرف‌های درگیر برقرار شد. تاجیکستان در کنار ایران و افغانستان یکی از سه کشور فارسی زبان دنیاست، این اشتراک زبان در واقع بخش کوچکی از اشتراک فرهنگی است.

تاجیکستان در کنار ایران و افغانستان یکی از سه کشور فارسی زبان دنیاست.

آیین‌ها و رسوم زیادی وجود دارند که فارسی‌زبانان ورای مرزهای جغرافیایی در انجام آنها با یکدیگر همدل و هم‌زبان هستند. نوروز یکی از این آیین‌ها به شمار می‌رود. نوروز برای تاجیک‌ها جشن دوستی و نو شدن تمام موجودات زنده است. قبل از فروپاشی شوروی ایران تنها کشوری بود که به طور رسمی شاهد تعطیلات نوروز در آن بودیم. اما پس از استقلال تاجیکستان از شوروی، محدودیت‌های مربوط به جشن‌های نوروز در این کشور برداشته شد و تعطیلات نوروزی 5 روزه در تاجیکستان برقرار شد.

آیین های نوروزی در تاجیکستان

آنچه که تاجیک‌ها با آن به استقبال نوروز می‌روند، تنها لباس‌های نو نیست. در واقع استقبال معنوی از نوروز در تاجیکستان ارزش ویژه‌ای دارد. این استقبال هم با صاف کردن دل‌ها و هم صاف کردن حساب‌های گذشته انجام می‌گیرد.  مردمی که کدورت‌های گذشته را از دل زدوده‌اند، صبح نوروز خود را با یک صبحانه شیرین آغاز کرده، لباس‌های نوی رنگی به تن کرده و آماده نوروز می‌شوند. اما جشن‌های استقبال از بهار و نوروز در این کشور از یک هفته قبل از 21 مارس انجام می‌شود. آیین‌هایی قدیمی که به ویژه پس از فروپاشی شوروی دوباره زنده شدند. تاجیکستان از ارزان ترین کشورهای جهان برای مسافرت است که می‌توانید در نوروز به آنجا سفر کنید.

گل گردانی

یکی از سنت‌های نوروزی که از گذشته تاکنون در تاجیکستان باقی مانده سنت جمع‌آوری گل‌های وحشی توسط کودکان در روستاها است. این کار در گذشته بر عهده بزرگترها بود، اما امروزه کودکان عهده‌دار آن شده‌اند. به این صورت که بچه‌ها با دسته‌های گل در دست و در حالی که لباس‌های رنگارنگ به تن کرده‌اند، در روستا می‌گردند، درهای خانه مردم را می‌زنند و گل‌ها را به آنها می‌دهند. مراسم گل‌گردانی یک هفته قبل از نوروز اتفاق می‌افتد و بچه‌ها در طول آن آهنگ‌های قدیمی محلی را زیر لب زمزمه می‌کنند.

خانه تکانی

خانه‌تکانی تاجیک‌ها اندکی با خانه تکانی مرسوم در ایران تفاوت دارد. در حقیقت خانه‌تکانی در تاجیکستان آنقدرها هم خسته‌کننده و دست‌وپا گیر نیست و بیشتر یک مراسم نمادین است. مردم بومی قبل از شروع نوروز خانه‌تکانی خود را با شستن و برق انداختن تمام ظروف آغاز می‌کنند، البته بار این خانه‌تکانی سمبلیک هم به دوش زنِ خانه است. زن تاجیک وظیفه دارد که دو جارو را که به رنگ قرمز رنگ‌آمیزی شده، قبل از طلوع آفتاب در بیرون خانه قرار دهد. با کامل شدن آفتاب، کم‌کم سایر وسایل خانه به بیرون آورده شده و پارچه‌ای قرمز در بیرون آویزان می‌شود. این را هم باید اضافه کرد که در واقع رنگ قرمز نشان از خوشامدگویی به بهار و بازکردن درها و پنجره‌ها نشان از استقبال از هوای بهار به داخل خانه‌ها دارد. ضمن‌اینکه آن‌چه در ایران و افغانستان به عنوان چهارشنبه سوری و در چهارشنبه آخر سال برگزار می‌شود، در میان تاجیک‌ها بخشی از مراسم خانه‌تکانی است. مردم تاجیکستان پیش از آمدن نوروز از روی آتش می‌پرند چون بر این باورند که آتش گناهان را پاک می‌کند.

بیشتر بخوانید: در بهار به کدام کشورها سفر کنیم؟

سوماناک پزان(سمنوپزان)

یکی از پایه‌های مهم سفره هفت‌سین برای فارسی‌زبانان سمنو است که نمادی از قدرت و خیر و برکت به شمار می‌رود. در تاجیکستان نیز سمنو از اجزای مهم سفره هفت‌سین است، هر ساله و در شب نوروز زنان تاجیک گرد هم جمع می‌شوند تا غذای مخصوص نوروز را با دستوری که نسل به نسل، از مادر به دختر منتقل شده طبخ کنند. البته چیزی که در فارسی به آن سمنو گفته می‌شود، در زبان محلی سومالاک یا سوماناک نام دارد. سوماناک که از جوانه گندم تهیه می‌شود تمام طول شب را برای پخته شدن روی آتش می‌ماند. نکته جالب این است که مراسم پخت سمنو در تاجیکستان یک مراسم آشپزی ساده نیست و با دعا و آرزو برای سال جدید به اضافه رقص و پایکوبی همراه است. در پایان این آشپزی مفرح و شاد چیزی که به دست می‌آید، یک خمیر شیرین قهوه‌ای رنگ است که با همسایه‌ها و دیگران قسمت می‌شود. علاوه بر تاجیکستان افغانستان هم جشن سمنوپزان دارد، با تهیه تور می‌توانید در جشن‌های نوروز افغانستان شرکت کنید.

مراسم حوت

حوت که در صور فلکی دوازدهمین برج از دایره البروج است، از دیرباز به ویژه برای کشاورزان اهمیت خاصی داشته است. در این ماه که ماه آخر سال بود، کشاورزان زمان را برای یک کشت و کار بهاری مناسب می‌دیدند. از این رو در سه شب نخست ماه، اسباب جشن را فراهم کرده، گرد هم می‌آمدند و در اطراف آتش به شادی، پایکوبی و موسیقی می‌پرداختند.

جفت براران

تاجیک‌ها گنجینه‌ای از آیین‌های نوروزی را از گذشته تا به امروز به دوش کشیده‌اند که یکی از آنها "جفت براران" است. کشاورزان با آرزوی آمدن برکت به محصولات خود در اواخر ماه حوت، جشنی با حضور اعضای خانواده و نیز کهنسالان روستا برگزار می‌کنند. در این جشن غذاهای محلی طبخ می‌شود در آخر هم دعای برکت می‌خوانند.

جشن انتخاب ملکه

اما شاید مهم‌ترین قسمت جشن نوروز برای تاجیک‌ها، انتخاب ملکه(عروس) است که به یک جشن ملی بدل شده و در شبکه‌های تلویزیون این کشور نیز پخش می‌شود. این مراسم شامل رژه زنانی است که لباس های محلی به تن کرده و اقلام مربوط به جشن را با خود حمل می‌کنند. در این مراسم همچنین در حالی که مردان و زنان جوان می‌رقصند و موزیسین‌ها می‌نوازند، دختری(عروس نوروز) با لباس سفید و دختر دیگری(عروس بهار) با لباس سبز بر تن از راه می‌رسند.

هفت سین تاجیک ها

در تاجیکستان هم مانند ایران انداختن سفر هفت‌سین یکی از مهم‌ترین آیین‌های نوروزی است، البته در این کشور علاوه بر هفت‌سین، هفت‌شین و هفت‌میم هم انداخته می‌شود.

هفت سین تاجیک ها

1. سمبوسه
2. اسپند
3. سبزی
4. سمنو
5. سیب
6. سبزه
7. سنجد

در سفره هفت‌سین تاجیکستان تخم رنگی و ماهی قرمز معنایی ندارد و در عوض هفت‌میم را آماده می‌کنند.

1. ماهی سرخ
2. میگو
3. مشک
4. می (نوعی نوشیدنی)
5. میسه (گیاه کوهی بهاره)
6. موز
7. میوه

یکی دیگر از سفره‌های نوروزی در تاجیکستان هفت‌شین است که همانند سفره هفت‌سین آماده و پهن می‌شود.

1. شهد
2. شیر
3. شیرینی
4. شمشاد
5. شمع
6. شکر ناب
7. شایه اندرخوان

بازی های نوروزی در تاجیکستان

نوروز برای مردم تاجیکستان فقط در دیدوبازدید خلاصه نمی‌شود. بازی‌ها و رقابت‌های ورزشی محلی بخش جدایی‌ناپذیر از جشن نوروز است. بزرگ‌ترها در روستاها مشغول بازی‌های جذابی می‌شوند که در ادامه آنها را معرفی کرده‌ام.

• اسب‌سواری
• کشتی‌گیری
• خروس جنگی
• مسابقات طناب‌کشی
• بزکشی

بزکشی تاجیک ها

شاید مهم‌ترین، قدیمی‌ترین و مهیج‌ترین بازی‌های نوروزی همان بزکشی باشد. در این بازی که یک بازی محلی به شمار می‌رود، بیش از صد بازیکن سعی می‌کنند تا در یک رقابت نفس‌گیر یک بز سر بریده را از روی زمین برداشته و برای کسب امتیاز کل میدان را با آن مسابقه دهند. به نظر می‌رسد که سابقه این بازی به چند قرن پیش برگردد، جالب است بدانید که دولت و یا اسپانسرهای محلی برای برنده‌ها جایزه‌هایی هم تعیین کرده‌اند.

بزکشی از مهم‌ترین، قدیمی‌ترین و مهیج‌ترین بازی‌های نوروزی تاجیکستان است.

جوایز بازی های نوروزی

• فرش‌های سنتی
• یخچال
• تلویزیون

بیشتر بخوانید: چطور ارزان و کم هزینه سفر کنیم؟

غذاهای نوروزی تاجیکستان

زنان هنرمند تاجیکی در روزهای جشن نوروز غذاها و نان‌های لذیذی طبخ می‌کنند و از میهمانان خود با آنها پذیرایی می‌کنند. پختن آش بریده که با سبزیجات تازه و حبوبات تهیه می‌شود از دیگر غذاهای نوروزی تاجیکستان است.

• نان مخصوص تنوری
• نان راچله
• شیرمال
• کماچه
• نان سمرقندی
• حلوای کاردچ
• حلوای کنجدی

در این کشور اولین روز عید در وعده صبحانه انواع غذاها و دسرهای شیرین مانند حلوا و شیربرنج میل می‌کنند و با خوردن این غذاهای شیرین تا پایان سال زندگی را شیرین می‌کنند. در روز دوم نوروز با کله پاچه گوسفند و گندم غذایی درست می‌کنند که به آن باج می‌گویند. بعد از صرف شام کودکان به پشت‌بام رفته و یک روسری به خانه همسایه برای دریافت هدیه دراز می‌کنند که به آن کلا غوز غوز می‌گویند.

جمع بندی

در مقاله نوروز در تاجیکستان سعی کردم آیین‌های نوروزی تاجیک‌ها را معرفی کنم، تا اگر در تعطیلات نوروز قصد دارید به این کشور همسایه و هم‌زبان سفر کنید با آداب و رسوم آنها آشنا باشید. اگر برای سفر به کشور تاجیکستان بلیط هواپیما دوشنبه را نیاز داشتید؛ می توانید از سایت قاصدک 24 تهیه کنید و سفری دوست‌داشتنی را تجربه کنید.

سوالات متداول درباره نوروز در تاجیکستان