تاریخچه هواپیما در ایران

تقریبا هیچ کس نیست که داستان اولین پرواز بشر با بال های آهنی را به خاطر نداشته باشد. قصه تلاش و شکست، استمرار و دوباره شکست و در پایان، موفقیت دو برادر. اگر چه برادران رایت نخستین انسان هایی بودند که رؤیای دیرین بشر را محقق کردند، اما پرواز در هواپیماهای غول پیکر امروزی و بر فراز دورترین آسمان های جهان، دهه ها به طول انجامید. از سال 1903 میلادی که برادران رایت، به سوی آسمان اوج گرفتند تا روزی که آسمان ایران، نخستین پرنده آهنی را در خود دید، 10 سال طول کشید. با قاصدک24 باشید تا داستان پر فراز و نشیب هواپیما در ایران را بشنویم و برای خرید بلیط هواپیما کلیک کنید.

نخستین پرواز بر فراز ایران

یکی از روزهای سرد زمستان 1292 هجری شمسی است. خلبانی لهستانی الاصل به نام" کوزمینسکی" مصمم است در آسمان ایران پرواز کند. بنابراین قطعات هواپیمایی را که از روسیه به بندر انزلی آورده، با ماشین به تهران می آورد و آنها را روی هم سوار می کند. وی سپس، با هواپیمای خود به آسمان پرواز می کند بدون اینکه به مکان مناسبی برای فرود خود اندیشیده باشد. نتیجه اینکه خلبان هواپیما مجبور می شود در میدان مشق فرود بیاید.

ورود اولین هواپیما یا طیاره به تعبیر آن روزی ها به آسمان ایران، آنقدر عجیب می نمود که احمدشاه قاجار را وادارد تا از آن دیدن کند. شاه وقت با هیئتی از درباریان و خدمتگزاران لشگری و کشوری به محل فرود هواپیما رفته و با آن عکس یادگاری می گیرند. آنچه از آن روزها بر می آید این است که " کوزمینسکی" این پروازهای نمایشی را در چندین کشور دیگر نیز انجام داده و بابت تماشای آنها از مردم پول می گرفته است.

از اولین هواپیما تا اولین خط هوایی ایران

پروازهای نمایشی در آسمان ایران تا مدت ها ادامه داشت. اما مشکلی که همچنان حل نشده باقی مانده بود، نبود زمینی مناسب برای فرود و برخاستن هواپیماها بود. آنچه حکومت وقت ابران را واداشت تا زمینی را در جنوب تهران به این کار اختصاص دهد، درخواست های مکرر دولت انگلستان بود. از این رو، زمینی در جنوب تهران به فرود و برخاستن هواپیماها اختصاص داده شد. این کار جرقه ایجاد خطوط هوایی را در ایران زد و در سال 1303شمسی، نخستین سرویس هوایی آن با کمک شرکت های اروپایی، راه اندازی شد. رخدادی که به شکل گیری اولین شرکت هواپیمایی ملی ایران منجر شد.

سال 1321 شمسی آغاز رویدادی بزرگ در تاریخ هوایی ایران به شمار می رود. در این سال اولین شرکت هواپیمایی ملی ایران با نام "ایرانیان ایرویز" متولد شد. ایرانیان ایرویز که گروهی از بازرگانان ایرانی آن را تأسیس کردند، کار خود را با جابجایی بار و مسافر در مسیرهای داخلی و منطقه ای آغاز کرد. علاوه بر آن یک پرواز هفتگی باری نیز به اروپا انجام میداد. باید اضافه کرد که ناوگان این شرکت از تعدادی هواپیمای "داگلاس دیسی3" تشکیل شده بود که بعدها تعدادی هواپیمای دیسی ۴ و ویسکانت نیز به آن افزوده شد.

اما ایرانیان ایرویز تنها شرکت هواپیمایی ایران در آن سال ها نبود. دوازده سال پس از تولد این شرکت، یک شرکت هواپیمایی خصوصی نیز پا به عرصه صنعت هوایی ایران گذاشت."پرشین ایرسرویسز" که با نام پاس شناخته می شد، در زمینه حمل بار فعالیت می کرد. بعدها این شرکت مسافران را در مسیرهای داخلی منتهی به تهران، جابجا می کرد تا اینکه در سال 1960 میلادی، پروازهای بین المللی را نیز در دستور کار خود قرار داد. گفته می شود که تهران ـ لندن، تهران ـ پاریس، تهران ـ ژنو و تهران ـ بروکسل، مسیرهایی بودند که هواپیماهای پارس بر فراز آنها پرواز می کردند.

هما، اولین شرکت هوایی ایران

سال 1341 شمسی، سال مهمی برای آسمان ایران به شمار می رود. با ادغام دو شرکت ایرانیان ایرویز و پاس، هما در آسمان ایران به پرواز درآمد. شرکت ملی هواپیمایی ایران (هما) که با نام بین المللی ایران ایر شناخته می شد، امکانات هر دو شرکت را به خدمت گرفت تا مسافران خود را در مسیرهای مختلف جابجا کند. مسیرهایی که هواپیماهای داگلاس دیسی ۳، دیسی ۶، ویکرز ویسکونت و آورویورک آن را می پیمودند.

اولین پرواز هما

در سال 1343 شمسی بوئینگ ۱۰۰-۷۲۷ در مسیر تهران ـ بیروت به پرواز درآمد تا نخستین هواپیمای جت هما باشد که مسافران با آن سفر کرده اند. اما بدون شک روزهای خوش هما به اواخر دهه چهل باز می گردد. وقتی که بوئینگ های گران قیمت یکی پس از دیگری وارد ناوگان هوایی ایران شدند. همچنین در ابتدای دهه 50 شمسی، هما پروازهای بدون توقف بسیاری را به طور روزانه به قاره اروپا انجام می داد، برای مثال فقط در مسیر تهران ـ لندن بیش از سی پرواز هفتگی انجام می شد.

جالب است بدانید که هما حتی، طولانی ترین خط هوایی بدون توقف جهان را با بوئینگ های ۷۴۷ اسپی که درمسیر تهران ـ نیویورک پرواز می کردند، راه اندازی کرد. اتفاقات خوب برای هما همچنان ادامه داشت تا جایی که در سال 56 هما شش فروند ایرباس مدل آ-۳۰۰ را برای به کارگیری در مسیرهای محلی از شرکت اروپایی ایرباس خریداری کرد و نخستین بهره بردار هواپیماهای ایرباس در خاورمیانه لقب گرفت. سالهای پایانی دهه 50، هواپیمایی ملی ایران به عنوان رو به رشدترین شرکت هواپیمایی جهان شناخته میشد. ضمن اینکه در ردیف یکی از ایمن ترین، مدرن ترین و پردرآمدترین شرکت های هواپیمایی دنیا نیز قرار داشت.

از ایران ایر تا هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران

نام رسمی ایران ایر پس از انقلاب به هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران تغییر کرد. ضمن اینکه تمام فرودگاه های ایران به جز فرودگاه بین المللی مهرآباد پروازهای بین المللی خود را از دست دادند. اما آنچه بیش از همه صنعت هوایی ایران را در آن سال ها متضرر ساخت، سایه جنگ هشت ساله و نیز تحریم های اعمال شده از سوی آمریکا بود. به طوری که تنها چند هواپیمای کوچک فوکر، تمام آن چیزی بودند که به ناوگان هوایی ایران افزوده شدند.

اما صنعت هوایی ایران در سال های دهه 70 شاهد یک تکان نسبی بود. در این سال ها، شرکت های هواپیمایی دیگری هم پا به عرصه گذاشته و به انحصار هما در پروازهای داخلی و خارجی پایان دادند. ماهان، کاسپین و کیش ایر از جمله آنها بودند. در سال های بعد نیز به جز خرید چند ایرباس دست دوم از ترکیه و یونان، ستاره ای به آسمان هواپیماهای ایران اضافه نشد تا اینکه در سال 94 و پس از مدت ها، ایران توانست قرارداد خرید 118 فروند ایرباس را امضا کند.

اولین های صنعت هوایی ایران

از حیرت احمدشاه قاجار تا امروز که هجده شرکت هواپیمایی در آسمان ایران فعال هستند، بیش از یک قرن می گذرد. عمر بسیاری از ایرباس ها و بوئینگ های ناوگان هوایی ایران به سر رسیده، هر چند که هنوز بازنشسته نشده اند. اگر می خواهید با اولین های صنعت هوایی ایران آشنا شوید، مطلب زیر برایتان جالب خواهد بود:

• اولین خلبان ایرانی: نخستین ایرانی که دوره آموزش خلبانی دید کلنل محمدتقی خان پسیان بود که برای آموزش فنون نظامی به کشور آلمان اعزام شد و در ادامه دوره آموزش مدتی نیز برای یادگیری تکنیک هوانوردی آموزش دید. هر چند که وی در سال ۱۲۹۶ خورشیدی و پس از ۳۳ سورتی پرواز آموزشی به علت بیماری از ادامه پرواز چشم پوشی نمود و هیچگاه به تنهایی به عنوان خلبان با یک هواپیما پرواز نکرد.
• اولین فرودگاه ایران، فرودگاه قلعه مرغی بود که برای نخستین بار در مرداد ۱۳۰۱ مورد بهره برداری قرار گرفت.
• اولین هواپیمای ایران در سال ۱۳۰۱ خورشیدی از نمایندگی شرکت" یونکرس" در تهران برای ارتش خریداری شد تا از آن به عنوان هواپیمای ارتباطی و ترابری نظامی استفاده شود.
• اولین خلبان رسمی ایران، سرهنگ احمدخان نخجوان بود. او به همراه نخستین دسته از افسران ارتش در خرداد ۱۳۰۲ برای آموزش خلبانی به فرانسه اعزام شد. وی نخستین ایرانی بود که توانست دوره خلبانی را گذرانده و گواهینامه خلبانی دریافت کند. نخستین پرواز مستقل او در دی ۱۳۰۳ خورشیدی انجام شد. او همچنین نخستین خلبان ایرانی بود که در تهران فرود آمد (پنجم اسفند ۱۳۰۴ خورشید). احمدخان نخجوان همچنین پیشگام پرواز در مسیر طولانی پاریس-تهران نیز بود.
• اولین پروازخلبانی: عیسی خان اشتوداخ نخستین خلبان ایرانی بود که در آسمان ایران پرواز کرد. این پرواز در بهمن ۱۳۰۴ از ورای مرزهای ایران از شهر باکو آغاز شد. عیسی اشتوداخ با گذشتن از مرز وارد ایران شده و به علت کمبود سوخت در نزدیکی قزوین فرود آمد. او به علت بدی آب و هوا و پوشیده شدن زمین از برف سنگین به ناچار تا یک ماه در آن ناحیه ماند و سرانجام در اسفند ۱۳۰۴ به سوی تهران پرواز کرد.
• اولین شرکت هواپیمایی در ایران شرکت یونکرس بود. شرکتی دارای ملیت آلمانی که برای اولین بار تأسیسات هواپیمایی را در ایران به وجود آورد.
• اولین رئیس ستاد هواپیمایی ایران محمود خسروانی بود که در اردیبهشت ۱۳۱۷ به این سمت گمارده شد. پیش از او یک سرهنگ بلژیکی به نام" ویکتور بیور" و پیش از وی هم یک سرهنگ سوئدی این سمت را به عهده داشتند.
• اولین کارخانه هواپیماسازی"مونتاژ"ایران، کارخانجات هواپیمایی شهباز بود که در سال ۱۳۱۴ پایه گذاری شدند. لوازم این کارخانجات برای انجام تعمیرات اساسی و مونتاژ قطعات هواپیماهای مختلف در سال ۱۳۱۲ از انگلستان خریداری شد. این کارخانجات تا پیش از سال ۱۳۲۰ شماری بسیاری هواپیماهای آموزشی و جنگی ساخته و به نیروی هوایی تحویل داد.
• اولین سازمان هواپیمایی ایران، هواپیمایی کل قشون بود که نخستین نهاد ناوابسته در زمینه هوانوردی در ایران به شمار می رفت. این سازمان در خرداد ۱۳۰۳ بنیان گذاشته و سرهنگ احمدخان نخجوان به فرماندهی آن منصوب شد.

جمع بندی

در این مقاله از قاصدک 24 شما را با تاریخچه هواپیما در ایران آشنا کردیم و اولین های پرواز در ایران را معرفی کردیم. در حال حاضر شرکت های هواپیمایی بسیاری در صنعت هوایی کشور ماهان، ایران ایر، کاسپین و کیش ایر و... مشغول به فعالیت هستند و مسافران را در سراسر دنیا جابجا می کنند.

سوالات متداول درباره تاریخچه هواپیما در ایران