دویست سال پیش بود که گلستان و ترکمانچای خطی میان ایران و آذربایجان کشیدند و ابن خطه از خاک ایران به روسیه تزاری پیوست. این خط جدایی اما هرگز نتوانست اشتراکات فرهنگی این دو سرزمین را محو کند. امروزه جمهوری آذربایجان کشوری مستقل با پایتختی باکو است و بزرگ ترین کشور منطقه قفقاز به شمار می‌رود. اما مردم این دو سرزمین همچنان با زبان مشترک نوروز با یکدیگر سخن می‌گویند. بنابراین با قاصدک 24 همراه شوید تا با جشن نوروز در آذربایجان و آداب و رسوم برگزاری آن آشنا شویم.
جشن نوروز در جمهوری آذربایجان
«سیاوش پسر کیکاووس به دیار افراسیاب سفر می‌کند و در آنجا مورد پذیرایی گرم افراسیاب قرار می‌گیرد. مهر سیاوش چنان به دل افراسیاب می‌افتد که دخترش را به عقد وی در می‌آورد. سیاوش هم به یاد سفرش از دیار افراسیاب دیواری را در بخارا (تاجیکستان امروزی) بنا می‌کند. اما این مهر چندان در دل افراسیاب نمی پاید و حسادت و تنگ نظری دشمنان، تیغی می‌شود که در دل سیاوش فرو می‌رود. افراسیاب پس از مرگ سیاوش دستور می‌دهد جنازه‌اش را روی کنگره‌های دیوار بخارا قرار دهند.
زرتشتیان که با شنیدن خبر مرگ سیاوش برآشفته بودند جسد وی را برداشته و در قدمتگاه دروازه شرقی دفن می‌کنند. از آن پس مرثیه‌های بسیاری در سوگ سیاوش سروده شده و بین مردم دهان به دهان می چرخد. در حقیقت این روز دفن سیاوش بود که زرتشتیان آن را نوروز نامیدند.»
این بخشی از روایتی است که از نوروز در میان مردم آذربایجان نسل به نسل نقل شده است. از دیرباز آذری‌ها نوروز را موعد گردش زمین به دور خورشید، تغییر فصل و شروع فصل جدیدی از کار و تلاش در مزارع می‌دانند. به باور مردم آذربایجان با آمدن نوروز حکمرانان دست از جنگ بر می‌داشتند، پیمان‌های صلح‌ها به امضا می‌رسید و زندانیان آزاد می‌شدند.
خوب است بدانید کشور آذربایجان نیز مانند بسیاری از کشورهای دیگر در آسیای میانه برای مدت‌ها از جشن گرفتن نوروز محروم بود. در تمام سال‌هایی که آذربایجان بخشی از شوروی بود، نوروز به صورت غیر رسمی و پنهانی در این کشور برگزار می‌شد و حتی در دوره‌هایی ممنوع بود. اما امروزه و پس از فروپاشی شوروی، مراسم عید نوروز در آذربایجان یک آیین رسمی تلقی می‌شود. طبق قانون کار در آذربایجان مصوب سال 2006 کارگران 5 روز تعطیل هستند. به نظر می‌رسد که بعد از ایران بیشترین تعطیلات نوروز با هفت روز تعطیلی متعلق به آذربایجان باشد.
مراسم عید نوروز در آذربایجان
آتش بازی یکی از آیین‌های محبوب در میان آذری هاست که از گذشته به آن پایبند بوده‌اند. مردم آذربایجان به قدرت پاکسازی آتش معتقدند. در نظر آن‌ها آتش مظهر بقاست و گرمای زندگی و غذا برای مردم به همراه دارد. از همین رو همواره در آذربایجان آتش نوروز حتما باید از جای مقدسی آورده می‌شده است. برای مثال امروز مشعل آتشگاه مقدس زرتشتیان آتشگان به میدان مرکزی سوراخانی آورده می‌شود تا در آتش بازی های روز عید به کار گرفته شود. در این ایام افراد زیادی با تور باکو خود را به این کشور می‌رسانند تا در این مراسم جذاب و پرشور شرکت کنند.
نمایش ورزشکاران یا پهلوانان هم چلوه دیگری از رسوم مردم کشور آذربایجان در هنگام نوروز است. وزنه برداری و کشتی‌گیری از جمله ورزش‌هایی است که آذری‌ها در روز نوروز به آن می‌پردازند. به باور آذری زبان‌ها: «وقتی زمستان می‌آید، گویی بدن‌ها منجمد است. حتی وزنه‌ها نیز سنگین‌تر به نظر می‌آیند و تلاش بیشتری برای بلند کردنشان لازم است با آمدن نوروز خونی تازه در رگ‌های مردم شروع به جوشیدن می‌کند. ما بر زمستان غلبه می‌کنیم و بهار را به جای آن می‌نشانیم.»
یکی از جالب‌ترین رسوم مردم کشور آذربایجان در نوروز فالگوش ایستادن است. زنان جوان در پشت درهای بسته فالگوش می‌ایستند. برای مثال اگر کسی در مورد ازدواج صحبت کند به این معنی‌ست که زن جوانی که پشت در فالگوش ایستاده در سال جدید ازدواج خواهد کرد. یا اگر هر چیز مثبتی بشنود اتفاق خواهد افتاد. از همین رو شما تنها مجاز به گفتن چیزهای مثبت هستید. بر مبنای این باور قدیمی حتی یک کلمه می‌تواند سرنوشت کسی را که دارد پنهانی و از پشت درهای بسته به این حرف‌ها گوش می‌دهد تغییر دهد.
هفت سین در آذربایجان
سفره هفت سین در جمهوری آذربایجان از هفت عنصری که نامشان با حرف سین شروع می‌شود، تشکیل شده است. با این تفاوت که اسامی بر اساس نام آن‌ها در ترکی آذربایجانی انتخاب می‌شوند. البته این تفاوت چندان تغییری در سفره ایجاد نمی‌کند؛ چرا که اسامی بیشتر این عناصر فارسی است. ضمن اینکه این سفره در مناطق مختلف آذربایجان به صورت‌های مختلفی تهیه می‌شود. سفره هفت سین در جمهوری آذربایجان معمولاً از عناصر زیر تشکیل شده است:
- سوماق، نشانه آفتاب
- سکه، نشانه شانس
- سمنو، شیرینی، برکت و حاصلخیزی
- سبزه، خلوص و خوشبختی
- ساری کوک (زردچوبه)، شیرینی زندگی
- سوُت (شیر)، سلامتی و زیبایی
- سو (آب)، تولد تازه و زندگی
البته ممکن است به جای زردچوبه و شیر از سرکه و ساریمساق (سیر) نیز استفاده گردد. علاوه بر این در سفره آینه‌ای را که دور آن رنگ آمیزی شده‌است هم قرار می‌دهند.
شیرینی های نوروزی در آذربایجان
آذری‌ها نیز مثل تمام مردم دنیا که نوروز را جشن می‌گیرند، شیرینی را با نوروز خود پیوند زده‌اند. یکی از شیرینی‌های محبوب که آذری‌ها آن را «ملکه سفره نوروز» می‌نامند، شِکِربورا است. کلوچه‌ای به شکل نیمه ماه که تداعی کننده زبانه آتش نیز هست و در واقع چیزی شبیه به قطاب ایرانی است. اما به باور مردم آذربایجان مواد لازم برای ساخت این شیرینی خوشمزه گرمای قلب و صبوری است، چرا که درست کردن این شیرینی‌ها زمان زیادی لازم دارد.
پاخلوا (pakhlava) یا همان باقلوا مهم‌ترین نماد شیرین نوروز در کشور آذربایجان است که هم سمبل برابری و هم نوآوری است. علاوه بر این پاخلوا در میان مردم این خطه نشانی از زن نیز هست و دانه روغنی درون آن (گردو یا بادام) تولد و زایش را به ذهن متبادر می‌کند. یک باور جالب دیگر در مورد این شیرینی شکل لوزی آن است. مردم آذربایجان معتقدند که موسیقی محلی آذربایجان که به آن موسیقی مقامی گفته می‌شود در دستگاه موسیقایی شکل لوزی دارد. موسیقی مقامی هم نماد زن است و به همین دلیل است که در طول نوروز بسیار محبوب است.
رسوم مردم کشور آذربایجان در هنگام نوروز چیست؟
از دیگر آداب و رسوم مردم آذربایجان در نوروز می‌توانیم به روزهای چهارشنبه اشاره کنیم. چهارشنبه‌ها برای مردم آذربایجان جایگاه خاصی دارد. مردم در سه شنبه آخر سال به دیدار درگذشتگان خود می‌روند و سبزه (سِمنی) و شمع می‌برند. اما این شمع‌ها در طول نوروز باید روشن باشند و کسی نباید آن‌ها را خاموش کند. در آذربایجان چهار چهارشنبه آخر ماه اسفند به تر تیب سو چرشنبه سی (چهارشنبه آب)، اُد چرشنبه سی (چهارشنبه آتش)، توپراق چرشنبه سی (چهارشنبه خاک) و آخیر چرشنبه یا یل چرشنبه سی (چهارشنبه آخر یا چهارشنبه باد) نامیده می‌شود. در میان عادات نوروزی آن‌ها همچنین مراسمی همچون ارسال خوان سمنو از سوی داماد به خانه نامزدش، انداختن کلاه پوستین به درها، آویزان کردن کیسه و توبره از سوراخ بام یا پنجره در شب عید و درخواست تحفه عید برگزار می‌شود.
یک آیین دیگر مردم آذربایجان در عید نوروز که البته در ایران نیز مرسوم است، رنگ‌آمیزی تخ مرغ است. در آذربایجان تخم مرغ‌ها معمولا به رنگ قرمز رنگ آمیزی می‌شوند. چرا که رنگ قرمز نماد تمایل انسان برای زیستن در خوشی است. تخم مرغ‌ها همچنین نماد انتقال از مردگی و رخوت به زایش و نو شدن هستند. آذری‌ها در جشن‌های خود این سوال قدیمی را از بزرگ فامیل می‌پرسند که اول تخم مرغ بوده یا مرغ؟ جوابی که می‌شنوند این است: تخم مرغ. زیرا که موجودات و مخلوقات از عدم خلق شده‌اند. خداوند اول زمین را خلق کرد بعد انسان‌ها و سپس حیوانات را. تخم مرغ هم در حقیقت نماد عدم و نیستی است که هستی از درون آن پدیدار می‌شود.
جالب است بدانید استفاده از تخ مرغ در نوروز باکو و آذربایجان به همین جا محدود نمی‌شود. مردم این دیار از تخم مرغ برای بازی و رقابت نیز بهره می‌گیرند. این بازی هم به این صورت است که افراد باید سفت‌ترین تخم مرغ را پیدا کرده و شروع به زدن دیگران با آن کنند. تخ مرغ هر یک از شرکت کنندگان که شکست بازنده تلقی شده و در نهایت برنده، تخم مرغ او را صاحب خواهد شد.
یک آیین نوروزی دیگر در آذربایجان این است که بچه‌ها، همسایه‌ها و اقوام کلاه‌های خود را زیر در میزبان می‌اندازند. صاحبخانه کلاه را برداشته، با هدیه پر می‌کند و آن را به صاحبش برمی‌گرداند. این کار یک معنی دارد و آن این است که مردم شادی و خوشی‌های خود را با خانواده‌های فقیرتر به اشتراک می‌گذارند. در برخی جاهای آذربایجان مردان لباس زنان و زنان نیز لباس مردان را به تن می‌کنند وارد خانه می‌شوند و هدیه جمع می‌کنند. امروزه به جای هدیه پول برای موزیسین‌ها جمع می‌کنند.
فال گیری هم یکی از کارهایی است که دختران جوان در شب نوروز انجام می‌دهند. در یک دورهمی سرگرم کننده دختران یک حلقه ازدواج، یک لیوان آب و تار موی دختری را که می‌خواهد فالش گفته شود، تهیه می‌کنند. ضمن اینکه هر کسی فقط یک بار می‌تواند شانس خود را امتحان کند. آن‌ها حلقه ازدواج را از تار مو آویزان می‌کنند و آن را بالای لیوان نگه می‌دارند. هر تعداد که حلقه به لیوان برخورد کند نشان دهنده سنی است که دختر ازدواج در آن سن ازدواج خواهد کرد.
حال که با مراسم عید نوروز در آذربایجان آشنا شدید؛ می‌توانید برای خرید بلیط هواپیما و گرفتن ویزای باکو آذربایجان از قاصدک 24 کمک بگیرید. مطلب «راهنمای سفر به باکو» نیز اطلاعات مفیدی به شما خواهد داد تا مسافرت دلچسب و خاطره‌انگیزی داشته باشید. برای دریافت آسان تمامی خدمات سفر هم می‌توانید از اپلیکیشن بلیط هواپیما قاصدک 24 استفاده کنید.
