مونوریل چیست و چه کاربردی دارد؟

اگرچه قطار یکی از شیوه های محبوب سفر در میان مردم است، کمتر کسی با گونه های مختلف این غول های آهنی آشنایی دارد. این وسیله برای خیلی ها چند واگن به هم پیوسته است که برای سوار شدن به آن فقط باید به خرید بلیط قطار اقدام کرد. اگر مشتاق هستید در مورد یکی از گونه های محبوب قطار یعنی مونوریل بیشتر بدانید، با قاصدک 24 همراه شوید.

آشنایی با مونوریل

مونوریل که به آن تک ریل نیز گفته می شود، شیوه ای از حمل و نقل سبک ریلی است که از سال 1895 میلادی وارد صنعت حمل و نقل ریلی شده است. شیوه کار مونوریل به این صورت است که واگن ها یا ترن به وسیله چرخ های خود روی یک ریل جداگانه حرکت می کنند. اگرچه مونوریل معمولا بالاتر از سطح زمین حرکت می کند، اما پایین تر از سطح زمین یا از میان تونل های زیرزمینی نیز عبور می کند. سبک بودن این شیوه، مونوریل را برای استفاده در مناطق تفریحی مانند شهربازی و نیز شهرهای توریستی امکان پذیر ساخته است.

تاریخچه مونوریل

به نظر می رسد نمونه اولیه نخستین مونوریل توسط یک روس به نام ایوان المانف در سال 1820 ساخته شده باشد. اما تلاش ها برای وارد کرد مونوریل به سیستم حمل و نقل از اوائل قرن نوزدهم میلادی آغاز شد. اولین مونوریل در سال 1821 توسط فردی به نام جرج مونوریل در انگلستان بیرون آمد. این خط که هارتفوردشایر را به ریور لی در انگلستان وصل می کرد، نخستین مونوریلی بود که مسافران را جابجا می کرد.

مونوریل بیشتر رشد خود را مرهون ژاپنی ها بوده است. از دهه 80 میلادی، موونوریل در ژاپن به یکی از وسایل محبوب حمل و نقل بدل شد. به طوری که مونوریل توکیو امروزه یکی از شلوغ ترین مونوریل های دنیاست که روزانه 127 هزار مسافر را جابجا کرده است. ارقام نشان می دهد که از سال 1964 تا کنون بیش از 1 ونیم میلیارد نفر از خدمات مونوریل توکیو استفاده کرده اند.

تفاوت ها و شباهت ها با دیگر اشکال حمل و نقل

شباهت ها

همانطور که گفته شد مونوریل ها به طور معمول بالاتر از سطح زمین حرکت می کنند. به همین دلیل هم گاهی با خطوط ریلی سبکی چون ونکوور اسکای ترین، Air Train JFK که بر روی دو ریل حرکت می کنند، اشتباه گرفته می شوند. وسایل حمل کننده مونوریل اغلب ظاهری مشابه با وسایل حمل کننده در ریل های سبک داشته و می توانند حامل نیروی انسانی باشند یا نباشند. مونوریل ها مانند سایر سیستم های حمل و نقل سریع پیشرفته ممکن است توسط موتورهای خطی هدایت شوند.

تفاوت ها

برخلاف برخی ترامواها و سیستم های ریلی سبک، مونوریل های مدرن همیشه از ترافیک و عابران پیاده جدا هستند. از منظر مسافران هم مونوریل ها مزایایی نسبت به سایر قطارها، اتوبوس ها و حتی اتوموبیل ها دارند. برای مثال مونوریل ها می توانند از چراغ قرمز، تقاطع ها و حتی ترافیک شدید بگریزند. ضمن اینکه آنها امکان کمتری برای تصادف دارند. مسافران مونوریل مانند سایر وسایلی که بالاتر از سطح زمین حرکت می کنند، از نور خورشید و تماشای مناظر و چشم اندازها لذت خواهند برد و از همین رو زمان دقیق رسیدن به مقصد را هم متوجه خواهند شد. علاوه بر امکانات بالا، مونوریل ها در مقایسه با قطارها و اتوبوس ها از سر و صدای کمتری نیز برخوردار هستند.

مزایا و معایب مونوریل

مزایای مونوریل

• سوخت پاک: مونوریل از هیچ سوخت کربنی استفاده نمی کند. از این رو بر خلاف ماشین ها و اتوبوس ها هوا را آلوده نمی کند. نیروی برقی که برای به راه انداختن موتور مورد استفاده قرار می گیرد نیز می تواند از گاز یا سوخت زغال سنگ تأمین شود که ایجاد آلودگی نمی کند. اما همزمان با گسترش استفاده از انرژی های جایگزین، این مشکل نیز رفع خواهد شد.
• امنیت : از آنجایی که مونوریل ها بالاتر از سطح زمین حرکت می کنند، ریسک گیر افتادن واگن های قطار در دوراهی ها به حداقل می رسد. این کاهش ریسک برای مسافران هم وجود دارد. مونوریل همچنین از این جهت که خطر از ریل خارج شدن واگن ها وجود ندارد، به خودی خود ایمن است. این امر منجر به حوادث و تأخیرهای کمتر می شود؛ یعنی مونوریل نسبت به یک سیستم ریلی زمینی از امنیت بیشتری برخوردار است.
• مونوریل ها در مقایسه با سایر شکل های حمل و نقل فضای کمی را اشغال می کنند. دلیل آن نیز این است که هوایی بوده و در روی زمین به فضای کمتری برای قرار گرفتن پایه ها نیاز دارند.
• ایستگاه های مونوریل به دلیل سروصدا و اشغال فضای کمتر، قابلیت ساخت در هر مکانی را دارند. این امر دسترسی به ایستگاه های آن را راحت می کند. برای نمونه می توان به ایستگاه مونوریل پارک والت دیزنی در فلوریدای آمریکا اشاره کرد که در ورودی هتل ساخته شده است.
• مونوریل ها از چرخ های لاستیکی روی ریل بتنی استفاده می کنند. از همین رو ارتعاش کمتری نیز ایجاد می کنند.

معایب مونوریل

• مونوریل ها ریل های مخصوص به خود را دارند و استفاده از ریل های متداول در صنعت حمل و نقل ریلی برای آنها امکانپذیر نیست در نتیجه این قطارها در سایر خطوط ریلی قابل استفاده نیستند.
• یکی از محدودیت های مونوریل مربوط به موارد اضطراری است. چرا که به دلیل واقع شدن در بالای سطح زمین مسافران قادر به خروج اضطراری از آن نیستند. ضمن اینکه مونوریل راهروی اضطراری ندارد؛ در نتیجه مسافران باید تا آمدن قطار نجات یا آتشنشان صبر کنند. اگرچه مونوریل های جدیدتر این مشکل را با ساخت راهروهای اضطراری در کنار تمام خطوط و مونوریل های آویزان هم با ساخت سرسره های تخلیه همانند هواپیما درون قطار حل کرده اند.
• مونوریل همچنین با خطر سقوط اشیا و اجزای خود مواجه است. برای نمونه می توان به حادثه شهر کوالالامپور در سال ۲۰۰۲ اشاره کرد که سقوط یکی از چرخ های مونوریل روی سر عابر پیاده ، باعث ایجاد جراحات شدیدی در وی شد.
• گفته می شود که مونوریل یکی از پرهزینه ترین وسایل حمل و نقل ریلی است. چرا که به دلیل قرار گرفتن در ارتفاع، این وسیله باید تحمل وزن مونوریل و مسافران را داشته و در برابر طوفان و زلزله نیز مقاوم باشد. همین امر که هزینه ساخت آن را افزایش می دهد. ضمن اینکه تعویض خط به آهستگی صورت گرفته و نیاز به مکانیزم پیچیده تر و دقیق تری نسبت به قطارهای عادی دارد. این را نیز یکی از دلایل پرخرج بودن مونوریل دانسته اند.
• با افزایش سرعت مونوریل برای جلوگیری از خارج شدن از مسیر باید شعاع انحنای مسیر را بیشتر کرد. این موضوع مسیر را طولانی تر می کند. به طور مثال شرکت هیتاچی برای قطارهای سایز بزرگ خود با سرعت بیش از km 80 و حدود ۶ واگن شعاع انحنا با طول 100m را به کار می برد.

برخی از مهم ترین مونوریل های جهان

مونوریل چانگینگ (Chongqing)، چین

مونوریل چانگینگ (Chongqing) که در سال 2005 میلادی فعالیت خود را آغاز کرده، نیازهای حمل و نقل بخش های مهم تجاری و تفریحی شهر چانگینگ را مرتفع می سازد. طول این خط به 264 کیلومتر رسیده و مشتمل بر 6 خط است. این را هم باید بدانید که مونوریل فوق، در حقیقت طولانی ترین مونوریل جهان است. از امکانات موجود در مونوریل چانگینگ می توان به اینترنت وای فای، خدمات ویژه معلولین مانند رمپ ویلچر، سرویس بهداشتی در هر واگن و نیز اتاق های مخصوص چمدان و بار اشاره کرد.

مونوریل توکیو، ژاپن

مونوریل توکیو که فرودگاه هانِدا در اوتای توکیو را به یک ایستگاه مونوریل در میناتو توکیو متصل می کند، در طول خط ساحلی خلیج کوچک توکیو حرکت می کند. مسافرانی که از این مونوریل برای سفر به فرودگاه استفاده می کنند، می توانند از امکاناتی چون چک این در ایستگاه پایانی بهره مند شوند. این خط در سال 1964 و تا پیش از شروع بازی های تابستانی المپیک آغاز به کار کرده و توسط شرکت مشهور هیتاچی ساخته شده است.

مونوریل لاس وگاس، ایالات متحده آمریکا

مونوریل لاس وگاس که 6.3 متر طول دارد، در ایالت نوادای آمریکا واقع شده و چند کازینوی مهم را در بخش های کوچکی چون پارادایز و وینچستر به هم متصل می کند. اگرچه این مونوریل از داخل شهر لاس وگاس عبور نمی کند. گفتنی است که مونوریل لاس وگاس در سال 2004 ساخته شده است.

مونوریل اوزاکا، ژاپن

ژاپن یکی از کشورهای پیشرو در عرصه حمل و نقل ریلی به شمار می رود. مونوریل در این کشور یکی از قطارهای محبوب برای تردد روزانه است. مونوریل اوزاکا که در فهرست مونوریل های جهان، جایگاه دومین مونوریل جهان را به خود اختصاص داده، 28 کیلومتر طول دارد. همین طول بلند، مونوریل اوزاکا را در کتاب رکوردهای گینس نیز به ثبت رسانده است. مونوریل اوزاکا سه محوطه اصلی دانشگاه اوزاکا را به یکدیگر متصل می کند. ضمن اینکه خط اصلی آن که در سال 1990 افتتاح شد، فرودگاه بین المللی اوزاکا را به شهر کادوما پیوند می دهد.

مونوریل بمبئی، هند

مونوریل بمبئی که بخشی از سیستم حمل و نقل عمومی بمبئی است، کار خود را در سال 2005 آغاز کرده و از یک خط اصلی تشکیل شده است که جنوب بمبئی را به شرق وصل می کند. این مونوریل با 6 واگن خود از 198 ایستگاه عبور می کند. این را هم باید افزود که مونوریل بمبئی در حقیقت اولین مونوریل هند به شمار می رود که با هزینه ای بالغ بر 500 میلیون دلار ساخته شده است. این قطار 15 واگن داشته و با میانگین سرعت 30 کیلومتر در ساعت مسافران را به مقصد می رساند.

رکوردهای مهم مونوریل

1. رکورد شلوغ ترین خط مونوریل متعلق به خط سوم مونوریل چانگینگ است که روزانه 682.800 مسافر را جابجا می کند.
2. رکورد بزرگ ترین سیستم مونوریل نیز به مونوریل چانگینگ تعلق دارد که خط دوم و سوم آن 97.8 کیلومتر طول دارند.
3. رکورد طولانی ترین خط مغناطیسی به قطار مغناطیسی شانگهای تعلق دارد که 30.5 کیلومتر طول دارد.
4. رکورد وسیع ترین سیستم معلق ریلی به مونوریل شهری چیبا در ژاپن تعلق دارد که 15.2 کیلومتر مربع است.
5. رکورد قدیمی ترین خطی که در حال حاضر نیز در حال فعالیت است، متعلق به خط Wuppertal schwebebahn است که از سال 1901 تا کنون به فعالیت خود ادامه می دهد.