تاجیکستان سرزمینی زیبا و کوهستانی در آسیای مرکزی است که روزهای سلطنت سلسله های بزرگ تاریخ را به خود دیده است. از هخامنشیان و ساسانیان گرفته تا امپراتوری تزار و اتحاد جماهیر شوروی سابق روزگاری در کوه های این کشور تاخته اند. از تاریخ این سرزمین که بگذریم، شمار رودهای تاجیکستان آنقدر زیاد است که این خاک را به یکی از ذخیره های آبی عمده در آسیای مرکزی بدل کرده است؛ بیش از 900 رود که آمودریا(آموی) با آن ریگ های درشتش یکی از آن صدها رود است.
نوروز در تاجیکستان، از گذشته تا حال
سال 1990 میلادی سال مهمی در تاریخ تاجیکستان است. در این سال تاجیکستان پس از 69 سال زیستن زیر پرچم اتحاد جماهیر شوروی استقلال خود را به دست آورد. هر چند که این شادی تاجیک ها عمر کوتاهی داشت و دو سال بعد در سال 1992 کشور زیر بار یک جنگ داخلی رفت. جنگی که 5 سال به طول انجامید و سرانجام در سال 1997 صلح میان طرف های درگیر برقرار شد.
تاجیکستان در کنار ایران و افغانستان یکی از سه کشور فارسی زبان دنیاست. این اشتراک زبان در واقع بخش کوچکی از اشتراک فرهنگی است. آیین ها و رسوم زیادی وجود دارند که فارسی زبانان ورای مرزهای جغرافیایی در انجام آنها با یکدیگر همدل و همزبان هستند. نوروز یکی از این آیین ها به شمار می رود.
به گواهی اعداد در سال 2010 میلادی بیش از 300 میلیون نفر در سراسر دنیا این آیین باستانی را جشن گرفتند. این فراوانی جمعیت نوروزی و قدمت آن، یونسکو را واداشت تا نوروز را به عنوان بخشی از میراث جهانی معنوی به ثبت برساند. جالب است بدانید که آیین نوروز برای نزدیک به 3 هزار سال در آسیای میانه گرامی داشته شده است. هر سال در 21 مارس در تمام کشورهایی که در مسیر جاده ابریشم قرار داشته اند از ایران، آذربایجان، شمال کاکاسوس در گرجستان، کردهای ساکن شرق ترکیه و شمال عراق، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و دیگر جمعیت های پراکنده در آسیای مرکزی، مردم به استقبال نوروز می روند. برای خرید تور نوروز 1402 و گرفتن ویزای ازبکستان و... می‌توانید از قاصدک 24 استفاده کنید.
نوروز برای تاجیک ها جشن دوستی و نو شدن تمام موجودات زنده است. قبل از فروپاشی شوروی ایران تنها کشوری بود که به طور رسمی شاهد تعطیلات نوروز در آن بودیم. اما پس از استقلال تاجیکستان از شوروی، محدودیت های مربوط به جشن های نوروز در این کشور برداشته شد و تعطیلات نوروزی 5 روزه در تاجیکستان برقرار شد.
آیین های نوروزی در تاجیکستان
آنچه که تاجیک ها با آن به استقبال نوروز می روند، تنها لباس های نو نیست. در واقع استقبال معنوی از نوروز در تاجیکستان ارزش ویژه ای دارد. این استقبال هم با صاف کردن دل ها و هم صاف کردن حساب های گذشته انجام می گیرد. مردمی که کدورت های گذشته را از دل زدوده اند، صبح نوروز خود را با یک صبحانه شیرین آغاز کرده. لباس های نوی رنگی به تن کرده و آماده نوروز می شوند.
اما جشن های استقبال از بهار و نوروز در تاجیکستان از یک هفته قبل از 21 مارس انجام می شود. آیین هایی قدیمی که به ویژه پس از فروپاشی شوروی در تاجیکستان دوباره زنده شدند. با بخشی از این آیین های جالب در قاصدک 24 آشنا شوید:
گل گردانی
یکی از سنت های نوروزی که از گذشته تا کنون در تاجیکستان باقی مانده سنت جمع آوری گل های وحشی توسط کودکان در روستاها می باشد. این کار در گذشته بر عهده بزرگ ترها بود. اما امروزه کودکان عهده دار آن شده اند. به این صورت که بچه ها با دسته های گل در دست و در حالی که لباس های رنگارنگ به تن کرده اند، در روستا می گردند، درهای خانه مردم را می زنند و گل ها را به آنها می دهند. مراسم گل گردانی یک هفته قبل از نوروز اتفاق می افتد و بچه ها در طول آن آهنگ های قدیمی محلی را زیر لب زمزمه می کنند.
خانه تکانی
خانه تکانی تاجیک ها اندکی با خانه تکانی مرسوم در ایران تفاوت دارد. در حقیقت خانه تکانی در تاجیکستان آنقدرها هم خسته کننده و دست و پا گیر نیست و بیشتر یک مراسم نمادین است. تاجیک ها قبل از شروع نوروز خانه تکانی خود را با شستن و برق انداختن تمام ظروف آغاز می کنند. البته بار این خانه تکانی سمبلیک هم به دوش زنِ خانه است. زن تاجیک وظیفه دارد که دو جارو را که به رنگ قرمز رنگ آمیزی شده، قبل از طلوع آفتاب در بیرون خانه قرار دهد. با کامل شدن آفتاب، کم کم سایر وسایل هم به بیرون آورده شده و پارچه ای قرمز در بیرون خانه آویزان می شود.
این را هم باید اضافه کرد که در واقع رنگ قرمز نشان از خوشامدگویی به بهار و باز کردن درها و پنجره ها نشان از استقبال از هوای بهار به داخل خانه ها دارد. ضمن اینکه آنچه در ایران به عنوان چهارشنبه سوری و در چهارشنبه آخر سال برگزار می شود، در میان تاجیک ها بخشی از مراسم خانه تکانی است. مردم تاجیکستان پیش از آمدن نوروز از روی آتش می پرند چون بر این باورند که آتش گناهان را پاک می کند.
سوماناک پزان(سمنوپزان)
یکی از پایه های مهم سفره هفت سین برای فارسی زبانان سمنو است که نمادی از قدرت و خیر و برکت به شمار می رود. در تاجیکستان نیز سمنو از اجزای مهم سفره هفت سین است. هر ساله و در شب نوروز زنان تاجیک گرد هم جمع می شوند تا غذای مخصوص نوروز را با دستوری قدیمی طبخ کنند. دستوری که نسل به نسل و از مادر به دختر منتقل شده است. البته چیزی که در فارسی به آن سمنو گفته می شود، در زبان محلی تاجیکی ها "سومالاک" یا "سوماناک" نام دارد.
سوماناک که از جوانه گندم تهیه می شود تمام طول شب را برای پخته شدن روی آتش می ماند. نکته جالب این است که مراسم پخت سمنو در تاجیکستان یک مراسم آشپزی ساده نیست و با دعا و آرزو برای سال جدید به اضافه رقص و پایکوبی همراه است. زنان در هنگام پخت زمزمه می کنند:
"سمنو در جوش و ما کفچه زنیم دیگران در خواب و ما دفچه زنیم"
و در پایان این آشپزی مفرح و شاد چیزی که به دست می آید، یک خمیر شیرین قهوه ای رنگ است که با همسایه ها و دیگران قسمت می شود.
حوت
حوت که در صور فلکی دوازدهمین برج از دایره البروج است، از دیرباز به ویژه برای کشاورزان اهمیت خاصی داشته است. در این ماه که ماه آخر سال بود، کشاورزان زمان را برای یک کشت و کار بهاری مناسب می دیدند. از این رو در سه شب نخست ماه، اسباب جشن را فراهم کرده، گرد هم می آمدند و در اطراف آتش به شادی، پایکوبی و موسیقی می پرداختند.
جفت براران
اما حوت تنها مراسمی نیست که در روزهای پایانی سال برگزار می شود. تاجیک ها گنجینه ای از آیین های نوروزی را از گذشته تا به امروز به دوش کشیده اند که یکی از آنها "جفت براران" است. کشاورزان تاجیک با آرزوی آمدن برکت به محصولات خود در اواخر ماه حوت، جشنی با حضور اعضای خانواده و نیز کهنسالان روستا برگزار می کنند. در این جشن غذاهای محلی تاجیکی طبخ و خورده می شوند و در آخر هم دعای برکت بر زبان ها جاری می شود:
" مزید نعمت، زیاده دولت، برار کار، صحت و سلامتی خرد و کلان، رسد به بابای دهقان، خوش آمدید میهمانان".
سایر جشن های نوروزی در تاجیکستان
اما شاید مهم ترین قسمت جشن نوروز برای تاجیک ها، جشن انتخاب ملکه(عروس) است که به یک جشن ملی بدل شده و در شبکه های تلویزیون این کشور نیز پخش می شود. این جشن شامل رژه زنانی است که لباس های محلی به تن کرده و اقلام مربوط به جشن را با خود حمل می کنند. در این مراسم همچنین در حالی که مردان و زنان جوان می رقصند و موزیسین ها می نوازند، دختری(عروس نوروز) با لباس سفید و دختر دیگری(عروس بهار) با لباس سبز بر تن از راه می رسند.
بازی های نوروزی در تاجیکستان
نوروز برای تاجیک ها فقط در دید و بازدید خلاصه نمی شود. بازی ها و رقابت های ورزشی محلی بخش جدایی ناپذیر از جشن نوروزی در تاجیکستان است. برای نمونه بزرگ ترها در روستاها به بازی هایی چون اسب سواری، کشتی گیری، خروس جنگی، مسابقات طناب کشی و نیز "بزکشی"(Buzkashi) می پردازند.
شاید مهم ترین، قدیمی ترین و مهیج ترین بخش این رقابت ها همان بزکشی باشد. در این بازی که یک بازی محلی به شمار می رود، بیش از صد بازیکن سعی می کنند تا در یک رقابت نفس گیر یک بز سر بریده را از روی زمین برداشته و برای کسب امتیاز کل میدان را را با آن مسابقه دهند. به نظر می رسد که سابقه این بازی به چند قرن پیش برگردد. وقتی گروه های عظیمی از اسب سواران با خشونتی عریان برای نبرد با دشمن اسب ها را به سوی کوه ها می راندند. جالب است بدانید که دولت و یا اسپانسرهای محلی برای برنده ها جایزه هایی هم تعیین کرده؛ از فرش های سنتی گرفته تا وسایل برقی مثل یخچال و یا تلویزیون.
