شنیدن خبر سقوط هواپیما برای مردم عادی فقط یک معنا دارد و آن پایان زندگی مسافران است. اما برای شرکت های هوایی و محققان این پایان ماجرا نیست. آنها تا پیدا شدن جعبه سیاه هواپیما منتظر می مانند تا بدانند که علت سقوط چه بوده است. دانستن علت سقوط هم می تواند به تکرار نشدن چنین حوادث دردناکی کمک کند. بسیاری از ما تنها نام جعبه سیاه را شنیده ایم و از نحوه کار و مکانیزم عمل آن هیچ اطلاعی نداریم. به همین منظور قاصدک24 به سراغ جعبه سیاه هواپیما رفته تا رازهای این جعبه مرموز را برای شما بازگویی کند.
| برای خرید بلیط هواپیما کلیک کنید |
جعبه سیاه هواپیما چیست؟
جعبه سیاه هواپیما ابزاری است که صنعت هوانوردی از سال 1960 میلادی به این سو مورد استفاده قرار داده تا کار محققان را در حوادث هوایی آسان کند. در واقع از آن زمان به بعد تمام هواپیماها به دو جعبه سیاه مجهز شده اند؛ جعبه ای نارنجی رنگ که DFDR یا رکوردر دیجیتال داده های پروازی نام دارد و CVR که ضبط کننده صدای کابین خلبان نام دارد. باید بدانید که قیمت این جعبه های سیاه چیزی در حدود 15 هزار دلار است و هر جعبه سیاه برای اینکه بتواند برای تحقیقات پس از حادثه مؤثر باشد، باید:
- تا حد ممکن قابلیت ضبط پارامترها و صداها را داشته باشد
- در مقابل هر گونه تأثیر از خود مقاومت نشان دهد
- بعد از هر حادثه حتی در زیر آب هم قابل پیدا کردن باشد
مدل های قدیمی تر جعبه های سیاه از فناوری نوارهای مغناطیسی بهره می بردند، اما در حال حاضر به صورت رکوردرهایی بدون اجزای متحرک هستند که البته قابلیت اعتماد بیشتری هم دارند. امروزه داده های به دست آمده از 2 دستگاهی که در بالا به آنها اشاره شد، روی حافظه هایی ذخیره می شود که به آنها CSMU یا "واحد حافظه غیر قابل خرابی" گفته می شود. این حافظه ها فضای ذخیره سازی به اندازه 2 ساعت فایل صوتی دارند. داده های پروازی تا 25 ساعت را هم می توان روی دستگاه های اف دی آر ذخیره کرد.
دستگاه اف دی آر یا Flight Data Recorders
هواپیماها مجهز به سنسورهایی هستند که داده هایی مانند شاخص سرعت هوا، ارتفاع، لبه بال هواپیما، دمای بیرون، عملکرد موتور و دما و فشار کابین را جمع آوری می کنند. خواه سیستم قدیمی باشد و خواه مدرن و جدید، تمام داده های جمع آوری شده توسط سنسورهای هواپیما به واحد ثبت اطلاعات پرواز فرستاده می شود. این واحد در حقیقت مدیر میانی پروسه ضبط تمام داده ها به شمار می رود که اطلاعات را از سنسورها گرفته و آن را به جعبه های سیاه می فرستد.
دستگاه سی وی آر یا Cockpit Voice Recorder
تقریبا در تمام هواپیماهای مسافری چندین میکروفون درون کابین خلبان تعبیه شده که به مکالمات خدمه پرواز گوش می دهند. این میکروفون ها همچنین هر گونه سر و صدای محیطی را هم ردیابی می کنند. ممکن است نزدیک به 4 میکروفون در هر کابین خلبان وجود داشته باشد که هر کدام از آنها به دستگاه سی وی آر متصل هستند. علاوه بر این مکالمات تلفنی میان کابین خلبان و کارکنان پرواز روی زمین، مکالمات عمومی از هر یک از خدمه پرواز با مسافران و نیز بین ایستگاه های خدمه پرواز روی این وسیله ضبط می شوند. این را هم باید افزود که بیشتر دستگاه های با نوارهای مغناطیسی 30 دقیقه پایانی صداها را ضبط می کنند. این دستگاه های سی وی آر حلقه پیوسته ای از یک نوار را استفاده می کنند که هر 30 دقیقه یک چرخه را کامل می کند.
همانطور که گفتیم هر عملی که در کابین خلبان انجام شود و نیز هر پارامتری از سیستم پروازی توسط جعبه های سیاه ضبط می شود. برخی از پارامترهایی که توسط دستگاه های اف دی آر ضبط می شوند، عبارتند از:
- زمان
- ارتفاع فشار
- شاخص سرعت هوا
- شتاب عمودی
- لغزش مغناطیسی
- موقعیت کنترل ستون
- موقعیت پدال استوانه ای
- موقعیت کنترل چرخ
- تثبیت کننده افقی
- جریان سوخت
نکته دیگر این است که داده های ضبط شده باید در هر موقعیتی از یک گشت ساده روی باند فرود تا سقوط به درون اقیانوس موجود باشند. به همین دلیل است که دستگاه هایی که واحد حافظه مقاوم در برابر خرابی گفته می شوند، در مقابل هر نوع حادثه، آتش، دما و محیط زیر آب هم تاب می آورند. به علاوه همین هم باعث شده تا این دستگاه ها در بخش عقبی هواپیما تعبیه شوند که به نظر می رسد دیرتر از سایر قسمت های هواپیما دچار حادثه می شود. دستگاه های اف دی آر هم به چراغ های مکانیکی مجهز هستند که قابلیت ارسال پالس های مافوق صوتی را داشته و از قابلیت تشخیص توسط تجهیزات مکانیکی صوتی نیز برخوردار است. به نحوی که وقتی آب با سنسورها تماس پیدا می کند، این چراغ فعال می شود. چراغ فوق پالس های 37.5 کیلوهرتزی از خود ساطع کرده و می تواند صدا را تا عمق 4.267 متری انتقال دهد. به محض اینکه چراغ جعبه سیاه شروع به صدا دادن کرد، برای 30 روز به ازای هر ثانیه یک بار به صدا در خواهد آمد.
بعد از پیدا کردن جعبه سیاه چه اتفاقی می افتد؟
محققان پس از پیدا کردن جعبه سیاه رکوردرها را به آزمایشگاه می برند. در این آزمایشگاه آنها داده ها را از رکوردرها دانلود کرده و تلاش می کنند تا رخدادهای حادثه را بازسازی کنند. این پروسه می تواند هفته ها یا ماه ها زمان ببرد. اگر دستگاه اف دی آر آسیب ندیده باشد، محققان می توانند با وصل کردن آن به یک سیستم ریدر محتویاتش را پیاده کنند. محققان با رکوردرهای سالید استیت می توانند از طریق یو اس بی یا پورت های اترنت (Ethernet)، اطلاعات ذخیره شده را تنها در چند دقیقه استخراج کنند. بسیار پیش می آید که رکوردرهای بیرون آمده از میان لاشه های هواپیما، آسیب دیده یا سوخته باشند. در چنین مواردی حافظه از جعبه خارج و تمیز شده و یک کابل رابط حافظه نصب می شود. حافظه سپس به یک رکوردر در حال کار کردن وصل می شود؛ رکوردری که نرم افزار خاصی برای بازیابی اطلاعات بدون احتمال بازنویسی آنها را دارد.
ناگفته هایی در مورد جعبه سیاه هواپیما
تا کنون برایتان از اینکه جعبه سیاه چیست و چگونه کار می کند، گفتیم. اما همه چیز در مورد جعبه سیاه به اینجا ختم نمی شود. نکات چندی هم در مورد جعبه سیاه هست که کمتر به آن اشاره می شود، مثل اینکه:
جعبه های سیاه، سیاه نیستند
از آنجایی که جعبه های سیاه باید قابل رؤیت بوده و به راحتی بتوان آنها را پیدا کرد، رنگ آنها را روشن و نارنجی انتخاب کرده اند. از همین رو تمام جعبه های سیاه به رنگ نارنجی رنگ آمیزی شده و خطوط بازتابنده مانند علائم جاده ای روی آنها وجود دارد. این خطوط به شناسایی تصویری هر چه بیشتر آنها کمک می کند. با وجود رنگ نارنجی جعبه سیاه، این اصطلاح بعد از پوشش رسانه ای و در طول سال ها مورد پذیرش واقع شده و جا افتاده است. با این حال اولین بار اصطلاح جعبه سیاه به خاطر رنگ سیاه رکوردر و توسط یک مهندس هوانوردی فنلاندی به نام ویجو هیتالا در سال 1942 به کار رفت.
فرانسوی زبان دوم جعبه های سیاه است
بخش بیرونی جعبه های سیاه که در واقع نارنجی هستند، حاوی این نوشته است: باز نکنید. در واقع جعبه های سیاه را می توان باز کرد اما این کار را باید مقامات مسئول مستقل از ایرلاین ها انجام دهند تا اطمینان حاصل شود که به حافظه دستگاه آسیبی نمی رسد. ضمن اینکه علاوه بر انگلیسی کلمات می توانند به فرانسوی هم تکرار شوند. هر چند که سازمان هوانوردی بین المللی (ایکائو) که زیر مجموعه سازمان ملل است، در سال 2001 زبان انگلیسی را زبان جهانی آسمان ها اعلام کرد، استفاده از زبان فرانسوی هنوز هم در هوانوردی شایع است. حتی دفتر اصلی خود ایکائو هم در ایالت فرانسوی زبان کانادا یعنی کبک واقع شده است.
همه می توانند یک جعبه سیاه داشته باشند
هر چند گفته می شود که یک واحد رکوردر پروازی به طور معمول چیزی در حدود 30 هزار دلار ارزش دارد، اما بازاری هم برای جعبه های سیاه مستعملی که به پایان عمر خود رسیده اند، وجود دارد. در جهان شرکت های بازیافت مصنوعات صنعت هوانوردی مانند آئرودیت وجود دارند رکوردرهای پروازی را از هواپیماهای بازنشسته جدا کرده، آنها را از اسقاط شدن نجات داده و در نهایت در قالب اشیایی دیگر وارد چرخه تولید می کنند. برای مثال یک رکوردر پروازی مستعمل از یک فروند بوئینگ 757 قابلیت تبدیل شدن به یک ترمز در پیشرفته را دارد.
پیشرفت های تکنولوژیک مساوی است با پیشرفته تر شدن جعبه های سیاه
همانطور که گفتیم حافظه های سالید استیت روی جعبه های سیاه در حال حاضر قابلیت ضبط با کیفیت 2 ساعت صدا و دیگر داده های کابین خلبان را دارند. به طور مثال اگر حادثه ای اتفاق بیفتد و یک رکوردر استاندارد به زیر آب فرو رود، چراغ روی دستگاه برای مدت 30 روز از خود سیگنالی منتشر می کند. اما در سال های اخیر و با پیشرفت های تکنولوژیک این مدت زمان از 30 روز به 90 روز افزایش یافته است.
علاوه بر امکان شنیدن اتفاقات درون کابین خلبان در نمونه های قدیمی تر، در نمونه های جدیدتر امکان تماشای تمام رخدادها وجود دارد. سیستمی به نام جعبه سیاه ویدئویی که ایر AIR یا Airborne Image Recorder نام دارد، دقیقا همانی را که اتفاق افتاده نشان می دهد. جعبه سیاه علاوه بر ذخیره سازی صدای کابین، در هر ثانیه تصاویر اچ دی را در چهار فریم ضبط می کند.
بدون شک پیشرفت ها در جعبه های سیاه هواپیما به همین جا ختم نخواهد شد. در آینده ای نه چندان دور ممکن است آنچه که ما به عنوان جعبه سیاه می شناسیم، دیگر وجود خارجی نداشته و منسوخ شود. تراژدی مفقود شدن پرواز MH370 خطوط هوایی مالزی که در سال 2014 در اقیانوس هند ناپدید شد، نیاز به فناوری "جعبه سیاه در ابر" را بیش از پیش برجسته کرد. اما پیش از آنکه ایرلاین ها بتوانند به طور کامل به صدای درون کابین خلبان گوش دهند، با مسائلی مانند حریم شخصی و نیز هزینه های گزاف این نوع فناوری مواجه هستند.
